Onderwijstijd

In december 2022 hebben de beide ministers van onderwijs een brief naar de Tweede Kamer gestuurd over het werkplan “Samen voor het beste onderwijs”. Dit werkplan is opgesteld in samenwerking met de sociale partners, waaronder de VO-raad. Er is draagvlak onder de ondertekenaars om op onder andere onderwijstijd versneld actie te ondernemen.  

Eén van de afspraken is dat er experimenteerruimte komt voor scholen om tijdelijk een deel van de onderwijstijd niet meer verplicht in te roosteren voor leerlingen. De VO-raad wilt graag met besturen en scholen deze pilot gaan benutten. Verlaging van de onderwijstijd kan een impuls geven aan de aantrekkelijkheid en de kwaliteit van het onderwijs. In Nederland wordt, in vergelijking met andere Westerse landen, relatief veel les gegeven. Door de onderwijstijd te verminderen komt er ruimte voor leraren om te werken aan professionele ontwikkeling, het voorbereiden van lessen en het ontwikkelen van onderwijs. Op deze manier wordt de leraar in staat gesteld om betere lessen te verzorgen.  

Daarnaast is in het werkplan ook afgesproken om de bestaande ruimte in de wet- en regelgeving beter te benutten. Daarvoor zullen goede voorbeelden van scholen die dit al doen, verspreid gaan worden. 

Ontwikkeltijd is tijd waarin leraren structureel ruimte krijgen om zich te verbeteren, verbreden, verdiepen en gezamenlijk vorm te geven aan onderwijsvernieuwing en onderwijsontwikkeling. 

Ontwikkeltijd is een instrument om onderwijsontwikkeling te bevorderen en werkdruk te verlagen.  Om te zorgen voor ontwikkeltijd is in de CAO VO 2018/2019 afgesproken dat indien op een school de maximale lestaak van leraren per jaar 750 uur of meer is, deze met 30 klokuren wordt verminderd. Deze klokuren worden verhoogd met de opslagfactor zodat daarmee in totaal 50 uur vrijkomt (CAO VO 2022/2023). 

Ruimte voor ontwikkeltijd kan op verschillende manieren tot stand komen. Een mogelijkheid is om de onderwijstijd (voor leraren) te verminderen. Hierdoor komen er uren vrij die kunnen worden ingezet voor ontwikkeltijd. Een andere optie is om het onderwijs anders te organiseren waardoor er ruimte voor ontwikkeltijd ontstaat.  

In de praktijk blijkt het voor veel scholen een uitdaging te zijn om ontwikkeltijd effectief in te zetten. De ruimte vinden om leraren vrij te spelen is vaak een puzzel en botst met de onderwijstijd van leerlingen en overige taken die leraren hebben. Ook de manier waarop de vrijgekomen tijd wordt ingevuld verschilt per school en blijkt niet overal naar tevredenheid te werken. Dit heeft mogelijk deels te maken met de vraag: waarom zet ik ontwikkeltijd in? En: Wat is het doel van ontwikkeltijd?  

Gesprekken met schoolleiders en leraren in combinatie met onderzoek, voorbeelden op internationaal niveau en andere sectoren leveren een aantal aandachtspunten op die bijdragen aan een effectieve invulling van ontwikkeltijd. Meer hierover lees je in de Verkenning naar Ontwikkeltijd die werd uitgevoerd door de VO-raad.

De belangrijkste punten die naar voren kwamen uit de verkenning waar de VO-raad de komende tijd aandacht voor heeft zijn: 

• Het gesprek over ontwikkeltijd tussen de schoolleider en de leraar moet beter worden gevoerd en gefaciliteerd. Er is duidelijkheid nodig over het doel, invulling en effectiviteit om dit gesprek goed te kunnen voeren. 
• ​Er moet naast de kaders die er bestaan een heldere definitie komen van wat ontwikkeltijd eigenlijk inhoudt. Dit kan dan fungeren als basis waarop scholen kunnen voortbouwen en dit vergemakkelijkt het gesprek. 
• Uit onderzoek en (internationale) praktijkvoorbeelden blijkt dat gezamenlijke ontwikkeltijd het meest effectief is. Een gezamenlijke invulling van ontwikkeltijd zou in eerste instantie de insteek moeten zijn. 
• Er moet voldoende ruimte zijn voor de autonomie en keuzevrijheid van de leraar bij de invulling en inrichting van ontwikkeltijd. 
• Ontwikkeltijd en onderwijstijd zijn nauw met elkaar verbonden. De wisselwerking tussen deze twee thema’s moet worden benadrukt en duidelijk op de agenda staan bij gesprekken en ontwikkelingen rondom beide thema’s. 

Er is onderzoek gedaan naar de relatie tussen onderwijstijd en leeropbrengsten van leerlingen. Heeft meer onderwijstijd een positief of misschien juist een negatief effect op de leerprestaties van leerlingen? Het blijkt niet makkelijk te zijn om hier een duidelijk verband in te vinden omdat er veel andere factoren meespelen die invloed hebben. Een factor die het meeste invloed lijkt te hebben is effectieve invulling van onderwijstijd. 

Uit meerdere studies blijkt dat de hoeveelheid leertijd een klein positief effect kan hebben op de leerresultaten van leerlingen. Tegelijkertijd is er ook onderzoek bekend waar er een negatief verband gevonden werd met meer onderwijstijd voor leerlingen. Toch blijken de meeste resultaten erop te wijzen dat er vaker een positief verband werd gevonden dan een negatief verband.  

Twee belangrijke factoren kunnen invloed hebben op deze onduidelijke uitkomsten uit onderzoek. Vaak wordt er geconstateerd dat leerlingen zich minder goed kunnen concentreren en minder gemotiveerd zijn om te leren bij meer onderwijstijd. Anderzijds is het van groot belang hoe de onderwijstijd door leraren wordt benut. De kwaliteit van de onderwijstijd is van een grotere invloed op de leeropbrengsten dan de kwantiteit.  

Bron: CAOP (2020). Onderwijstijd: meer of minder? Internationaal vergelijkend onderzoek naar de urennorm en onderwijstijd in het primair onderwijs. Onderwijstijd-meerofminder.pdf (caop.nl)