Passend onderwijs & inclusiever onderwijs

Het kabinet wil het concept van passend onderwijs doorontwikkelen. Hiertoe is eind 2020 in een Kamerbrief een aanpak met 25 verbeterpunten gepresenteerd. De VO-raad ziet deze verbeterslag vooral in het licht van het kabinetsstreven om te komen tot inclusiever onderwijs, waarbij leerlingen in een regio nog meer dan nu thuisnabij naar dezelfde (reguliere) school kunnen gaan en hier onderwijs op maat krijgen. In het kader van passend onderwijs betekent dit: er naar toewerken dat nog meer leerlingen met een beperking of ziekte bij dezelfde (reguliere) school terechtkunnen en hier de benodigde extra onderwijsondersteuning en zorg krijgen.

De afgelopen jaren hebben scholen binnen de samenwerkingsverbanden passend onderwijs hard gewerkt aan het realiseren van een divers, passend aanbod voor leerlingen met een extra ondersteuningsbehoefte en is veel vooruitgang geboekt. Uit de ‘Evaluatie van passend onderwijs’   komt naar voren dat het merendeel van de leerlingen en ouders tevreden is met de geboden ondersteuning. Ook werken reguliere scholen beter samen, is de samenwerking tussen regulier en speciaal onderwijs van de grond gekomen en weten scholen en de jeugdzorg elkaar steeds beter te vinden. Thuiszitters zijn beter in beeld. 

Ondanks deze vooruitgang zien we echter dat het aantal thuiszitters niet is afgenomen en dat meer kinderen worden vrijgesteld van onderwijs, mede door het ontbreken van een goed aanbod. Het voornemen uit het regeerakkoord 2020 om ‘het aantal onnodige thuiszitters terug te brengen naar 0’, wordt dus vooralsnog niet gehaald. 

De ondersteuningsstructuur is ook nog niet op alle scholen op orde. Niet alle ouders en leerlingen zijn ook tevreden over de geboden ondersteuning en/of de mate waarin ze tijdig betrokken worden bij het zoeken naar de goede ondersteuning of de best passende plek in het onderwijs. Leraren geven tenslotte aan behoefte te hebben aan betere hulp bij het omgaan met leerlingen met een extra ondersteuningsbehoefte, beter betrokken te willen worden bij het gesprek over de besteding van de middelen en het realiseren van de ondersteuning, en minder tijd kwijt te willen zijn aan papier- en regelwerk.  

In oktober 2022 publiceerde OCW een overzicht van de voortgang op alle punten uit de verbeteraanpak passend onderwijs. 

De VO-raad denkt mee over de verdere stappen en concrete invulling hiervan, waarbij de inzet per maatregel verschilt van volgend tot stimulerend of lobby’end. De focus ligt daarbij op een aantal thema’s:

Verzuimaanpak

Minister Wiersma heeft in juli 2022 een plan gepresenteerd met extra maatregelen om het verzuim van leerlingen terug te dringen. Dit plan kent drie actielijnen: het versterken van het verzuimbeleid en de verzuimregistratie op scholen, het inrichten van onafhankelijke ouder- en jeugdsteunpunten en het beter mogelijk maken van (tijdelijk) digitaal afstandsonderwijs.

Samenwerking regulier en speciaal onderwijs 

In het licht van de route naar inclusiever onderwijs is dit een majeur thema. In het regeerakkoord 2020 is aangekondigd dat het gespecialiseerd voortgezet onderwijs zo snel als mogelijk wordt ondergebracht bij het voortgezet onderwijs. De wet op funderend onderwijs, waar de VO-raad – in afstemming met de PO-Raad en de Sectorraad GO – al een aantal jaar voor pleit, zou helpen om een aantal wettelijke knelpunten te regelen, bijvoorbeeld rond bevoegheden voor docenten. 

Samenwerking onderwijs en jeugdhulp

Als naast de (extra) ondersteuning op school ook jeugdhulp nodig is, is de samenwerking van onderwijs en gemeenten aan de orde. Meer van de helft van de scholen werkt - dankzij afspraken tussen de samenwerkingsverbanden en de gemeenten - nauw samen met de jeugdgezondheidszorg en jeugdhulp, waarbij er bijvoorbeeld regelmatig een jeugdhupverlener in de school aanwezig is. Deze samenwerking zorgt ervoor dat signalen tijdig worden opgepikt en er dan snel hulp of zorg beschikbaar is. Zo kunnen ook zwaardere zorgvragen voorkomen worden. Leraren kunnen ook leren van de expertise van de jeugdhulp. In het kader van 'Met Andere Ogen' en 15 proeftuinen met onderwijs-zorg-arrangementen wordt gewerkt aan de optimalisering van de samenwerking tussen onderwijs en de jeugdhulpverlening. 

Helaas is in het regeerakkoord een taakstelling opgenomen voor de jeugdzorg, waardoor het erg moeilijk wordt om aan de toegenomen vraag te voldoen. 

Herbezinning residentieel onderwijs 

Binnen de gesloten jeugdzorg vindt een transitie plaats naar kleinschaligere (woon)voorzieningen. De VO-raad heeft subsidie ontvangen om ervoor te zorgen dat het onderwijs bij deze transitie betrokken wordt. Er is een aantal ‘regionale projectleiders residentieel onderwijs’ aangesteld die met alle betrokkenen in de regio hebben gemonitord wat de veranderingen in de gesloten jeugdzorg betekenen voor het onderwijs en hoe dit onderwijs in de toekomst kan worden vormgegeven. 

De VO-raad ziet de plannen voor de doorontwikkeling van passend onderwijs vooral in het licht van de kabinetsambitie om - per 2035 - te komen tot inclusief onderwijs: zoveel mogelijk integratie van regulier en speciaal onderwijs onder één dak, zodat zoveel mogelijk leerlingen in de buurt samen naar school kunnen, waar mogelijk samen in de les. Er is deels gescheiden aanbod en deels gedeeld aanbod van onderwijs. Er blijft nog wel speciaal onderwijs bestaan voor leerlingen die echt intensievere ondersteuning nodig hebben.

Dat sluit goed aan bij de ambitie van de VO-raad dat leerlingen zoveel mogelijk samen (onder één dak) naar school gaan. Daarbij zetten we voor belangenbehartiging actief in op het creëren van de juiste randvoorwaarden en voor sectorontwikkeling op de voorwaartse beweging vanuit de scholen met zoveel mogelijk draagvlak onder leraren, schoolleiders en bestuurders. Samen met de PO-Raad hebben we in Steunpunt Passend Onderwijs een  programma voor kennisontwikkeling en -deling in de beweging naar inclusief onderwijs.

Om als scholen goed invulling te kunnen geven aan inclusief onderwijs pleiten we voor het op orde brengen van de volgende randvoorwaarden:

• Huisvesting: doel is meer schoolsoorten en speciaal onderwijs onder één dak/op één terrein. In het geval van nieuwbouw moet gestimuleerd worden dat er altijd gekeken wordt naar de mogelijkheden om samen met het speciaal onderwijs te bouwen;
• Bekostiging; er moet nader onderzocht worden hoe het nieuwe systeem van inclusief onderwijs bekostigd kan worden.
• Verdere inzet op de aanpak van het lerarentekort;
• Het onderwijsresultatenmodel van de inspectie; nodig is een kader dat de inspanningen van de school als het gaat om de ontwikkeling van leerlingen waardeert en stimuleert;
• Maatregelen om intensievere samenwerking zorg-onderwijs mogelijk te maken;
• Van casus naar context: leerlingen (die een diploma kunnen halen) inschrijven in regulier onderwijs, dat wordt versterkt met expertise en inzet vanuit het speciaal onderwijs en zorg.

De komende tijd willen we binnen de vereniging en met belanghebbenden verder in gesprek over waar scholen hierbij nog tegenaan lopen en welke ruimte nog nodig is binnen de wet- en regelgeving. De VO-raad heeft ook een aparte adviescommissie ‘inclusiever onderwijs’ ingesteld, waarbinnen leden meedenken en adviseren over de ontwikkeling naar inclusief onderwijs.