De effectiviteit van professionaliseringstrajecten voor schoolleiders en schoolontwikkeling in Vlaanderen

Leeropbrengsten inzetten

“Eigenlijk is het niet evident dat schoolleiders de verkregen inzichten en ervaren meerwaarde van hun professionalisering effectief omzetten naar professionele en schoolontwikkeling. Enerzijds vinden ze het boeiend en anderzijds komen ze - terug op school - in allerlei ad-hoc situaties terecht. Daarnaast spelen er nog diverse persoons- en contextgebonden factoren mee. Ook de organisatie en aanpak van het professionaliseringsinitiatief kan mee een rol spelen bij het werkelijk duurzaam toepassen van inhouden. Daarom dat ik het tweejarig leertraject voor schoolleiders* in de periode 2021-2023 heb onderzocht. En ook een jaar erna om te kijken wat concreet met de aangereikte inhouden op het vlak van leerzorg, gedeeld schoolleiderschap en onderwijs op de deelnemende scholen is gedaan, en waardoor wel (of niet)”, zegt Els.

Naast online surveys voor kwantitatieve dataverzameling en -analyses zette Els ook kwalitatief diepte-interviews en focusgroepen in. Ze onderzocht in vijf deelstudies in welke mate de leeropbrengsten en verkregen inzichten van schoolleiders volgens henzelf hebben bijgedragen aan of geleid tot (eventueel) ondernomen acties op school. Tevens hoe de organisatie en aanpak van het traject hieraan bijdroeg.

Perceptie en inzichten

“Belangrijk hierbij is om te weten dat schoolleiders zich vrijwillig inschreven, idealiter samen met een collega van hun school, waardoor de deelnemers – hoewel een grote groep – niet automatisch een afspiegeling vormen van alle schoolleiders in Vlaanderen. Het onderzoek is dus gebaseerd op hun persoonlijke perceptie en zelfrapportage. Het aantal inzichten uit het onderzoek voor de deelnemers zijn wel breed ‘generaliseerbaar’, maar het blijven slechts indicaties voor de beroepsgroep.” We moeten dus goed onderscheiden wat objectief en subjectief is en vooral focussen op lijnen en tendensen die zichtbaar zijn en mogelijk nog verder onderzoek vereisen.     

De vraag popt nu op welke resultaten en conclusies het onderzoek opleverde die je breder kunt inzetten en relevant zijn voor po en vo. “Als eerste dat de doordachte organisatie en aanpak van een professionaliseringstraject er echt toe doet in de professionele ontwikkeling van schoolleiders en schoolontwikkeling”, vervolgt Els. “Kwaliteitscriteria en opbouw van leertrajecten spelen daar een belangrijke rol in. Zo blijkt de combinatie van opleidingsdagen voor de voltallige groep met bijeenkomsten in kleine professionele leergemeenschappen en daarnaast individuele coaching voor schoolleiders echt werkzaam te zijn, omdat ze aangeven dat ze tegelijkertijd kaders en praktijktoepassingen krijgen en deze door de opzet doorvertalen naar hun eigen school. Daarnaast leren van en met elkaar en ervaren ze dat ze hierbij support krijgen.”
 

Essentieel

“Belangrijk hierbij is om te weten dat schoolleiders zich vrijwillig inschreven, idealiter samen met een collega van hun school, waardoor de deelnemers – hoewel een grote groep – niet automatisch een afspiegeling vormen van alle schoolleiders in Vlaanderen. Het onderzoek is dus gebaseerd op hun persoonlijke perceptie en zelfrapportage. Het aantal inzichten uit het onderzoek voor de deelnemers zijn wel breed ‘generaliseerbaar’, maar het blijven slechts indicaties voor de beroepsgroep.” We moeten dus goed onderscheiden wat objectief en subjectief is en vooral focussen op lijnen en tendensen die zichtbaar zijn en mogelijk nog verder onderzoek vereisen.     

De vraag popt nu op welke resultaten en conclusies het onderzoek opleverde die je breder kunt inzetten en relevant zijn voor po en vo. “Als eerste dat de doordachte organisatie en aanpak van een professionaliseringstraject er echt toe doet in de professionele ontwikkeling van schoolleiders en schoolontwikkeling”, vervolgt Els. “Kwaliteitscriteria en opbouw van leertrajecten spelen daar een belangrijke rol in. Zo blijkt de combinatie van opleidingsdagen voor de voltallige groep met bijeenkomsten in kleine professionele leergemeenschappen en daarnaast individuele coaching voor schoolleiders echt werkzaam te zijn, omdat ze aangeven dat ze tegelijkertijd kaders en praktijktoepassingen krijgen en deze door de opzet doorvertalen naar hun eigen school. Daarnaast leren van en met elkaar en ervaren ze dat ze hierbij support krijgen.”

“Ze zijn ook meer diepgaand met schoolontwikkeling en de inhoud ervan aan de slag gegaan. Iedereen wilde bijvoorbeeld de leergemeenschappen na afloop voortzetten, maar ook andere inzichten en inhouden werden een jaar na datum nog steeds benut.” Het effect van de specifieke organisatie en aanpak is dus dat de deelnemende schoolleiders bewuster zijn gaan professionaliseren en met de opbrengsten aan de slag zijn gegaan. Gericht selecteren van een professionaliseringsaanbod om aan deel te nemen kan dus bijdragen aan een grotere leeropbrengst.

Dat besef is ook bij opleidingsacademies aanwezig, als ook dat overheid en beleid hieruit kunnen leren. “Opleidingsacademies beseffen dat ze hun leertrajecten blijvend verder moeten optimaliseren om maximale leeropbrengsten te genereren. Dat geldt niet alleen hier in Vlaanderen, maar ook voor de PO-Academie en VO-academie in Nederland”, zegt Els Tanghe tot besluit.
 

Over Els Tanghe

Els Tanghe werkt als lerarenopleider aan de Universiteit van Antwerpen en verzorgt nascholing aan scholen in Vlaanderen via Centrum Nascholing Onderwijs. Dit jaar promoveerde ze met het onderzoek: Learn to lead-together. The effectivity of professional development trajectories for school leaders: opportunities and challenges for sustainable professional and school development.

Samenvatting Learn to lead-together
Essentieel is dat professionaliseringsinitiatieven voor schoolleiders bijdragen aan effectief leiderschap en kwaliteitsvolle schoolontwikkeling. De aanname is immers dat dit effect heeft op de leerprestaties van leerlingen. Wat sleutelfactoren voor effectieve professionalisering zijn, is met vijf studies onderzocht gedurende een tweejarig professionaliseringstraject van schoolleiders in Vlaanderen. Vijf conclusies:

1. Sleutelfactoren die als effectief worden gezien zijn: de wisselwerking van het actief aanreiken van theoretische kaders en praktijktoepassingen, het verder verdiepen van inzichten door netwerken, het omzetten van inzichten in concrete actieplannen, dit ondersteunen door schoolspecifieke coaching en hanteren van een activerende en gevarieerde didactische aanpak. Collectief leren genereert toenemende expertise door het overnemen van elkaars kennis, vaardigheden en attitudes, en het ontwikkelen van een gedeelde taal en gemeenschappelijke doelen.

2. De ervaren diepgang van collectief leren binnen het bovenschoolse leernetwerk is significant toegenomen. Die werking en de rol van de coach beïnvloeden de aandacht voor proactieve en structurele keuzes bij schoolleiders omtrent de toekomstige verderzetting en aanpak op school. De coach heeft bovendien een prominente sleutelrol bij leer- en ontwikkelingsprocessen van de groep en van de individuele schoolleider.

3. Bij groepscoaching van professionele leergemeenschappen blijkt: een coach met veel inhoudelijke expertise en weinig coachingsexpertise wordt door de groep als minder effectief ervaren, dan een coach met veel coachexpertise en minder inhoudelijke expertise. Coachende vaardigheden en didactische aanpak zijn beiden belangrijk voor het stimuleren dat schoolleiders aan een actieplan werken en de aangereikte inhouden omzetten naar de eigen onderwijspraktijk.

4. De didactische aanpak en coachingsvaardigheden bij individuele coaching van schoolleiders leveren een (grote) bijdrage aan het omzetten van inzichten naar concrete actie(s) en/of werken aan de inhoud van plannen. Stimuleren van (zelf)reflectie, breed perspectief houden en individueel op maat verdiepen zijn van meerwaarde. Inhoudelijke expertise dient vooral ingezet te worden ter ondersteuning van het ontwikkelingsproces en niet louter als ‘consulting’.

5. Impact en effect. Deelname aan een professionele leergemeenschap, de aanpak van een professionaliseringstraject met het werken met een actieplan, mogelijkheden tot individuele coaching en hun onderlinge integratie leidden tot globale tevredenheid, ervaren doelgerichtheid en actiegerichtheid. Factoren op het vlak van algemene organisatie van professionaliseringstrajecten versterken duurzame transfer van de inhouden naar de eigen onderwijspraktijk.