Onderwijsraad: Meertaligheid is een kans, geen belemmering
Bijna alle scholen in Nederland hebben te maken met jongeren die van huis uit een andere taal spreken dan Nederlands. In het advies ‘Talige diversiteit benutten’ stelt de Onderwijsraad dat thuistalen leerlingen kunnen helpen bij het leren van en in het Nederlands. Daarnaast helpt het alle leerlingen te functioneren in een meertalige samenleving. De VO-raad ondersteunt de oproep van de Onderwijsraad en is blij dat er aandacht is voor meertaligheid als kans in plaats van als belemmering.
Louise Elffers, voorzitter van de Onderwijsraad: “De raad adviseert om andere thuistalen meer te benutten voor het leren van en in het Nederlands. Uit onderzoek weten we al langer dat meer ruimte voor andere thuistalen in het onderwijs niet ten koste gaat van de Nederlandse taalvaardigheid, maar leerlingen juist helpt bij het leren van de Nederlandse taal, en bij andere vakken.”
De Onderwijsraad beveelt scholen aan keuzes te maken in hoe zij thuistalen benutten en doet een beroep op schoolleiders en overheid om te investeren in de ondersteuning, opleiding en verdere professionalisering van leraren:
Onderzoek laat zien dat veel leraren in het voortgezet en primair onderwijs zich niet goed toegerust voelen om onderwijs te verzorgen aan leerlingen met uiteenlopende thuistalen. Met de nieuwe conceptkerndoelen en -examenprogramma’s is de aandacht voor meertaligheid en de thuistaal van leerlingen binnenkort niet langer vrijblijvend voor scholen. Op verzoek van de minister van Onderwijs heeft de Onderwijsraad geadviseerd over de vraag wat nodig is om in het onderwijs goed te kunnen omgaan met talige diversiteit.
Meertaligheid als kans en toegevoegde waarde
De VO-raad is blij dat er met dit advies gekeken wordt naar meertaligheid als kans en als toegevoegde waarde in plaats van als belemmering of risico. De VO-raad juicht dan ook het advies om de talige diversiteit in het onderwijs beter te benutten toe. Desalniettemin is het ook goed om oog te hebben voor wat dat van scholen en leraren vraagt en te investeren in de ondersteuning, opleiding en verdere professionalisering van leraren.
Van 'tolereren' naar 'inzetten'
Veel scholen hebben geen (actueel) taalbeleidsplan en voeren geen bewust taalbeleid. Is zo’n plan er wel, dan is daarin doorgaans geen aandacht voor talige diversiteit. De raad onderscheidt vier manieren waarop scholen kunnen omgaan met talige diversiteit: verbieden, tolereren, waarderen en inzetten.
In de onderwijspraktijk komen ‘waarderen’ en ‘inzetten’ nu weinig voor, zo geeft de raad aan. ‘Tolereren’ is gebruikelijker, maar ‘verbieden’ komt ook voor. In een enquête onder leraren in het po, vo en mbo gaf een derde van de leraren aan dat hun leerlingen nooit in hun eigen taal mogen overleggen in de klas.
Lees meer achtergrondinformatie
Veel scholen vinden het lastig goed om te gaan met talige diversiteit. Passende, recente materialen en handreikingen ontbreken. Daardoor zien scholen het als een extra (en ingewikkelde) taak. Leraren die de meertaligheid van leerlingen zouden willen inzetten om leerlingen te helpen bij het leren van het Nederlands, bij deelnemen aan onderwijs in het algemeen, en om alle leerlingen voor te bereiden op een meertalige samenleving, hebben vaak te weinig expertise, ondersteuning en materialen tot hun beschikking.
Terwijl, huistalen van leerlingen kunnen een belangrijke hulpbron zijn bij het leren van een nieuwe taal en onderzoek laat zien dat de talen die iemand beheerst, elkaar kunnen versterken. Een goede vaardigheid in de thuistaal helpt om Nederlands te leren. Daarnaast, geeft de raad aan, draagt aandacht voor de thuistaal van leerlingen bij aan hun gevoel van verbondenheid met school, leraren en klasgenoten. Wanneer talen en culturen worden erkend en gewaardeerd, voelen leerlingen én ouders zich vaker onderdeel van de schoolgemeenschap. Dit luistert wel nauw: het kan ook spanning oproepen, bijvoorbeeld als leerlingen zich daardoor ‘anders’ voelen of als ouders vrezen dat het Nederlands leren erdoor wordt belemmerd. Ook worden niet alle talen in gelijke mate gewaardeerd: Europese talen worden vaak als positief gezien, terwijl andere talen juist als belemmerend worden beschouwd. Toch laat onderzoek zien dat een open houding naar alle talen en culturen juist zorgt voor meer veiligheid, betrokkenheid en verbondenheid voor álle leerlingen.
Draag zorg voor een helder taalbeleid
Scholen doen er goed aan een helder taalbeleid te ontwikkelen waarin visie, regels en praktijk samenkomen en aansluiten bij de context van de school, aldus de Onderwijsraad. Dat betekent bewuste keuzes maken over wanneer en hoe thuistalen worden benut, zodat leerlingen zich erkend voelen, maar zonder anderen uit te sluiten. Het loont om thuistalen niet alleen toe te staan (‘tolereren’), maar ook actief in te zetten bij het leren én toetsen, omdat dit recht doet aan de kennis en vaardigheden van leerlingen. De Onderwijsraad bepleit daarnaast om ook ouders te betrekken bij de taalontwikkeling van hun kinderen en gebruik te maken van hun expertise. Kortom: formuleer een doordacht taalbeleid waarin talige diversiteit gezien en benut wordt als een kracht in het onderwijs.
Voorbeeld uit het rapport
Taalbeleid kan er ook op gericht zijn alle leerlingen te laten kennismaken met meertaligheid en taalvariatie. Zo worden leerlingen voorbereid op de samenleving waarin verschillende talen worden gebruikt en meertaligheid veel voorkomt.
"In een les over taalfamilies en de ontstaansgeschiedenis van het Nederlands nodigt de leraar Nederlands brugklasleerlingen uit om hun thuistaal aan elkaar te laten horen. Ze heeft leerlingen gevraagd een gedichtje dat in het lesboek in het Nederlands en Duits staat, te vertalen in hun thuistaal. In de les wordt aandacht besteed aan de overeenkomsten en verschillen tussen de talen."
Een gerichte professionaliseringslag
Het is van belang dat de hele onderwijssector samenwerkt om leraren en pedagogisch medewerkers beter toe te rusten voor het omgaan met talige diversiteit. Dit vraagt om een gerichte professionaliseringsslag, waarbij scholing en nascholing zich richten op het ontwikkelen van expertise in meertaligheid en pedagogisch-didactisch handelen. De Onderwijsraad pleit voor een centraal expertiseplatform, welke kan helpen door kennis en goede voorbeelden te bundelen en inzicht te geven in het professionaliseringsaanbod. Daarnaast zijn toegankelijke materialen, technologische hulpmiddelen en praktische handreikingen nodig, zodat leraren direct ondersteuning ervaren in hun werk. Cruciaal is dat professionalisering en ondersteuning niet als extra belasting worden ervaren, maar goed worden gefaciliteerd en ingebed in de dagelijkse onderwijspraktijk.
Maak gebruik van de wettelijke ruimte
De Onderwijsraad geeft aan dat wet- en regelgeving ruimte laat om binnen de school verschillende benaderingen te ontwikkelen die aansluiten op de context en leerlingpopulatie. Scholen maken daar lang niet altijd gebruik van. Voor het voortgezet onderwijs geldt dat het uitgangspunt is dat in het Nederlands wordt onderwezen. De Wet op het voortgezet onderwijs staat het gebruik van andere talen dan Nederlands toe wanneer dat nodig is vanwege de aard, inrichting of kwaliteit van het onderwijs of vanwege de herkomst van de leerlingen. Hoe een school hiermee omgaat, moet zijn vastgelegd in een gedragscode. Niet alleen de instructietaal, maar ook de talen van toetsen mogen andere zijn dan het Nederlands. De wet staat toetsing in een andere taal niet alleen toe als het gaat om het onderwijs in de betreffende taal, maar ook wanneer het noodzakelijk is vanwege de specifieke aard, inrichting of kwaliteit van het onderwijs of vanwege de herkomst van leerlingen (WVO, artikel 5.52). Het bevoegd gezag stelt voor de school een gedragscode vast voor het gebruik van een andere taal dan het Nederlands bij toetsen en examens.
Aanbeveling voor scholen
Leg in een duidelijke gedragscode vast hoe de school omgaat met het gebruik van andere talen in onderwijs en toetsing. Maak bewust gebruik van de wettelijke ruimte die er is om thuistalen of andere talen in te zetten, zodat leerlingen beter tot hun recht komen en hun ontwikkeling volledig zichtbaar wordt
Gebruik bestaande wettelijke ruimte
De raad adviseert overheid en sectorraden om scholen actiever te stimuleren de bestaande wettelijke ruimte rond talige diversiteit te benutten. Dit kan door thuistalen in te zetten bij toetsen, tweetalig onderwijs in meer combinaties dan alleen Nederlands-Engels mogelijk te maken en een breder scala aan talen als schoolvak aan te bieden. Daarmee krijgen leerlingen meer kansen om hun thuistaal en culturele achtergrond in te zetten, worden zij beter voorbereid op een diverse samenleving en dragen scholen bij aan burgerschapsvorming. Bovendien helpt een breder talenaanbod om ook de kennis en vaardigheden die leerlingen van huis uit meebrengen, in te zetten richting het eindexamen.
Basisvaardigheden
Er zijn zorgen over de beheersing van de basisvaardigheden door kinderen en jongeren. Met een ‘Masterplan basisvaardigheden’ investeert het kabinet structureel 1 miljard euro op jaarbasis in het funderend onderwijs…
(Verder) aan de slag met het versterken van je taal- en leesonderwijs
De beheersing van basisvaardigheden – taal, rekenen, burgerschap en digitale geletterdheid – staat al jaren onder druk, zo blijkt uit onderzoeken als de Staat van het Onderwijs en PISA. Dat…
