Boekrecensie: Consent besluitvorming: Leer slim, snel en samen beslissen (Cumps)
24 juni 2025
Een stevige conceptuele basis voor 21ste-eeuwse vaardigheden
Recensent: Bert Peene, freelance docent en journalist voor o.a. Managementboek Magazine, het VO-magazine en de nieuwsbrief van de VO-academie
Vraag een willekeurige schoolleider wat hem regelmatig hoofdpijn bezorgt en hij zal gegarandeerd, naast andere zaken, het nemen van besluiten noemen. En dan bedoel ik met name besluiten nemen in en met zijn team. Gedrágen besluiten, want dat is toch vaak het streven. Het duurt allemaal zo lang, hoor je dan, want iedereen wil altijd over alles meepraten, iedereen vindt overal iets van en wil vooral gehoord worden. Wat meestal zoveel betekent als: ik wil dat je ook iets doet met wat ik zeg.
Toegegeven: besluitvorming in schoolteams is best ingewikkeld. Schoolteams staan vaak voor complexe uitdagingen, waarbij beslissingen invloed hebben op verschillende belanghebbenden: leerlingen, ouders, docenten. Traditionele besluitvormingsprocessen leiden gemakkelijk tot frustratie, vooral als de stemmen van minderheden worden genegeerd. Dat verklaart ongetwijfeld mede de populariteit van Deep Democracy in het onderwijs. Deep Democracy staat voor aandacht en waardering voor alle meningen, ook die van de minderheid. Werkelijke consensus, zonder te polderen, belooft de website van Human Dimensions, waar vooral kennis over Deep Democracy wordt ontwikkeld en vergaard.
Maar een echte systeemtheoreticus zal zeggen: dat kan niet. Van streven naar consensus krijg je juist een poldercultuur. Begin eens met te onderkennen die niet iedereen over alles mag meepraten. Bepaalde onderwerpen zijn nu eenmaal ‘van het MT’ en niet ook ‘van het team’. In de systeemtheorie heet dat ‘binding’. En als het dan bij bepaalde onderwerpen wel belangrijk is dat iedereen de kans krijgt om een duit in het besluitvormingszakje te doen, zijn er ook minder tijdrovende methoden. Consent besluitvorming bijvoorbeeld. Daarover schreef Jef Cumps een prettig leesbaar en praktisch boek met een veelbelovende ondertitel: ‘Leer slim, snel en samen beslissen’.
Consent betekent dat er geen bezwaren zijn. Bij consent besluitvorming ga je dus actief op zoek naar bezwaren om tot een beslissing te komen. Daarmee zet je niet stiekem de deur open voor eindeloos mitsen-en-maaren; een bezwaar is pas geldig wanneer het objectieve informatie of een zinvol argument naar voren brengt waarmee je aantoont dat de uitvoering van het huidige voorstel niet goed genoeg is voor nu en niet veilig genoeg om te proberen. Dat is een van de belangrijkste verschillen tussen consent en consensus: bij consent verschuift de macht van de persoon naar het argument. Het is dus niet het ego, de mening of voorkeur of de al dan niet verborgen agenda van één persoon die een voorstel kan tegenhouden.
In de praktijk is dat nog wel een dingetje, schrijft Jef Cumps. Naast de grootste kracht van consent besluitvorming is dit ook een serieuze uitdaging. Want het vraagt reflectie en zelfbewustzijn over de eigen patronen en agenda en de flexibiliteit om daaruit te leren en het ego te overstijgen. Dat heeft oefening nodig; consent heeft een leercurve. Maar wie van consent besluitvorming een succes wil maken, vindt daarvoor in Cumps’ boek voldoende houvast.
Nadat hij eerst heeft uitgelegd wat consent besluitvorming is en wat het voor een organisatie kan betekenen, volgen twee hoofdstukken die je als ‘servicehoofdstukken’ zou kunnen betitelen. Cumps legt hierin uit waarom je zo’n besluitvormingsproces altijd moet beginnen met ‘waarom’, hoe een helder beslissingsproces verloopt en hoe je met elkaar sterke voorstellen bouwt. Daarna volgt wat waarschijnlijk het belangrijkste hoofdstuk is: ‘Het consent besluitvormingsproces’.
Cumps waarschuwt zijn lezer daarin eerst dat het proces dat hij hierin beschrijft, vooral betrekking heeft op lastigere thema’s of meer impactvolle beslissingen; met betrekking tot taakbeleid bijvoorbeeld of de toewijzing van stage-uren. Voor makkelijke beslissingen kan consent heel snel en informeel worden toegepast.
Het consent besluitvormingsproces bestaat uit zeven stappen:
- Bereid de besluitvorming voor;
- Presenteer en begrijp het voorstel;
- Vraag eerste reacties op het voorstel;
- Ontdek en integreer bezwaren;
- Vier de afspraak die je vervolgens gemaakt hebt;
- Noteer de bezorgdheden;
- Evalueer en verbeter de afspraak.
Consent besluitvorming vraagt, zoals gezegd, de nodige oefening, zeker als het over gevoeliger onderwerpen gaat. Voor je het weet krijg je toch een Poolse landdag of andere ongewenste uitkomsten, zoals ‘vuilnisvatbesluitvorming’. Daarom moet je als voorzitter van het overleg onder meer zorgen voor een goede driver. Een driver – een concept uit de Sociocratie 3.0 – beschrijft in spreektaal en in enkele zinnen de belangrijkste aspecten van de beslissing die moet worden genomen. Een driver zorgt voor een heldere, gedragen motivatie voor een actie, beslissing of verandering. Verder is een bewust gekozen manier om tot een voorstel te komen belangrijk (én wie dat voorstel bouwt).
Cumps legt stap voor stap uit hoe het consent besluitvormingsproces verloopt. Hij maakt daarbij regelmatig gebruik van verhelderende casussen en interviews met ervaringsdeskundigen, ook uit het onderwijs. Zo heeft hij gesprekken opgenomen met de directeur van een middelbare school in (onder andere) Leuven, waar leerlingen zelf hun lessen plannen, en Freinetschool De Tuimelaar in Schoten. Ook daar staan de leervragen van de kinderen centraal en nemen leerkrachten samen de leerlingen beslissingen over de afspraken in de school.
Cumps boek eindigt met een aantal tools die de lezer willen helpen zijn vaardigheden als regisseur van consent besluitvorming (verder) te ontwikkelen. Met als uiteindelijk doel inclusieve en effectieve beslissingen te nemen die voor de juiste impact zorgen.
Recensent: Carin Gabriels, afdelingsleider Pieter Zeeman Lyceum, Zierikzee
‘Welke bezwaren en bezorgdheden zijn er bij dit voorstel waar we rekening mee moeten houden, waarbij als uitgangspunt geldt, dat het voorstel om ermee te kunnen starten, goed en veilig genoeg is.’
De kern van het boek in één zin.
Consent is geen democratisch besluit van de meerderheid, het is ook geen consensus zoals polderen, maar het draait erom dat de groep verder kan met een voorstel waarbij bezwaren zijn meegenomen en er besef is van bezorgdheden. Belangrijk hierbij is wel dat vooraf ook een evaluatietraject benoemd wordt, met het oog op ‘voor nu goed en veilig genoeg’.
Het mooie aan deze wijze van werken is dat iedereen beseft dat een voorstel niet al perfect hoeft te zijn en dat door het bewustzijn van de bezorgdheden, hiermee rekening gehouden kan worden. Het zal ongetwijfeld tijd schelen in de besluitvorming omdat hiermee niet ‘alle leeuwen en beren al geschoten hoeven te zijn’.
Het vereist echter wel helderheid binnen de groep (en vooral bij de gespreksleider) wat een bezwaar is en wat een bezorgdheid. Daarnaast is het belangrijk, maar dat geldt voor ieder overleg, dat gemaakte punten niet alweer door anderen herhaald worden.
Ps: in het boek wordt gesproken over het belang van de Driver. In gewoon Nederlands: de onderbouwing van en het plan bij een voorstel.