Burgerschap is een belangrijk onderdeel van de brede opdracht die het onderwijs heeft. Goed onderwijs zien we als samenleving én als sector breder dan alleen taal en rekenen. In 2021 zijn nieuwe eisen voor de bevordering van burgerschap in de wet vastgelegd.
Standaard basisvaardigheden OP0
Sinds 1 augustus 2023 onderzoekt de inspectie de basisvaardigheden binnen de nieuwe standaard Basisvaardigheden OP0. Daar vallen naast burgerschap ook Nederlandse taal en rekenen-wiskunde onder. De standaard telt (nog) niet mee in het eindoordeel van de inspectie, maar zij geeft wel herstelopdrachten voor burgerschap. Het valt op dat inmiddels 65% van de onderzochte scholen zo’n herstelopdracht krijgt. De inspectie kijkt met name of er ‘een doelgericht en samenhangend curriculum voor burgerschap’ in de school is, zo is in de rapporten van de inspectie te lezen.
Dat betekent niet dat er niet ontzettend veel gebeurt bij ons op school op het gebied van burgerschap
Tijd en middelen
“Die formulering herken ik”, reageert rector-bestuurder Jan Paul Beekman van Spinoza20first, dat een herstelopdracht kreeg voor de havo-afdeling. “Maar dat betekent niet dat er niet ontzettend veel gebeurt bij ons op school op het gebied van burgerschap.”
Hij benadrukt dat het veel tijd kost om een samenhangend burgerschapsaanbod te ontwikkelen en te organiseren: “Burgerschap is heel breed. Net als de meeste andere scholen hebben wij er mede daarom geen apart vak van gemaakt. We hebben geïnventariseerd wat we doen op het gebied van burgerschap en hebben dat vergeleken met de concept-kerndoelen. Toen we in kaart hadden wat er ontbrak, hebben we met het team vervolgens gekeken op welke manier en wanneer we dat kunnen oppakken. Dat is allemaal extra werk voor leraren die al druk zijn. Áls de leraren er al zijn, want we hebben natuurlijk ook te maken met een lerarentekort. En sommige leraren hebben extra scholing nodig. Dit moeten wij allemaal regelen zonder extra subsidie voor de basisvaardigheden, want daar kwamen wij tot nu toe nog niet voor in aanmerking.”
Geen norm
Ook op de school van rector Ronald Boorsma oordeelde de inspectie dat de samenhang van het onderwijsaanbod voor burgerschap onvoldoende was. Het Marne college kreeg 'in vertrouwen' een herstelopdracht voor burgerschap voor vmbo-basis en -kader, overigens bij een oordeel dat voor de overige standaarden ‘voldoende’ was.
“Per vak, per leerjaar en per niveau hebben we inzichtelijk gemaakt wat we doen en in hoeverre we de concept-kerndoelen halen. Dat ons burgerschapsonderwijs desondanks wordt gelabeld als ‘te weinig samenhangend’ vind ik moeilijk. Want wat is te weinig? En wanneer doe je het goed? Er is geen norm voor burgerschap, zoals de referentieniveaus voor taal en rekenen.“
Voor scholen gaat burgerschap over persoonsvorming en socialisatie, en expliciet níet over kwalificatie. Maar zo kijkt de inspectie wel naar burgerschap.
Persoonsvorming
Bert Schuller, rector-bestuurder van het St. Ignatiusgymnasium is het daar roerend mee eens. “Het onderwijs ziet burgerschap primair als vormingsactiviteit. Voor scholen gaat burgerschap over persoonsvorming en socialisatie, en expliciet níet over kwalificatie. Daarom is het ook op bijna geen enkele school een apart vak. Maar zo kijkt de inspectie wel naar burgerschap. Ik denk dat dat een verkeerd vertrekpunt is en dat je daarmee de verbinding met de echte wereld in de school verliest. Ik zou ook niet weten wat het zou betekenen als mijn school een voldoende zou krijgen voor burgerschap.” Zijn school heeft op dit moment geen herstelopdracht voor burgerschap: “Maar dat komt vooral omdat we de inspectie recentelijk niet op bezoek hebben gehad.”
Registratie
Net als Beekman en Schuller benadrukt Boorsma dat veel van de elementen van ‘burgerschap’ in het hele onderwijs verweven zitten. “Scholen werken al langer aan burgerschap, bijvoorbeeld bij de vakken geschiedenis en Mens en Maatschappij. Ik ken de huidige methodes van die vakken goed. Zaken als omgaan met verschillen en hoe je je verhoudt tot de ander, zitten daar allemaal in. De beoordeling van de inspectie gaat over de registratie van al die elementen en over het feit of je ze goed beschrijft. Niet per se over de kwaliteit van het burgerschapsonderwijs. Terwijl dat natuurlijk is waar we het met elkaar over moeten hebben.”
De beoordeling van de inspectie gaat over de registratie van al die elementen en over het feit of je ze goed beschrijft.
Complexe opdracht
Want burgerschap is een complexe opdracht voor scholen, zeker gezien de polarisatie en de verharding in de samenleving. “Mijn school staat op het platteland, in het zuidwesten van Friesland”, vertelt Boorsma. “Mensen hebben het hier goed met elkaar. Tegelijkertijd kan de gemeenschap soms ook wat in zichzelf gekeerd zijn. Het bespreekbaar maken van thema’s als inclusie is soms best moeilijk.” Hoewel burgerschap niet alleen een verantwoordelijkheid van de school is – ouders en opvoeding spelen ook een belangrijke rol – vindt hij wel dat de school die gesprekken in de klas en de school moet stimuleren. “Dat hoort bij onze maatschappelijke taak.”
Beekman is ervan overtuigd dat zijn school die burgerschapsopdracht kan klaren. “Juist nu. We zien allemaal hoe belangrijk het is om aandacht te besteden aan burgerschap en aan hoe we met elkaar samenleven in een democratische rechtstaat. Natúúrlijk kan het moeilijk zijn om sommige onderwerpen in de klas te bespreken, maar dat is geen reden om het niet te doen. We gaan die opdracht samen aan.”