Onderwijs aan leerlingen in een kwetsbare positie
Ook nu alle scholen (gedeeltelijk) weer open zijn, is het belangrijk extra oog te hebben voor leerlingen die in een kwetsbare positie zitten en daardoor lastig(er) onderwijs (op afstand) kunnen volgen. Het is belangrijk om deze leerlingen goed in beeld te hebben. En vooral ook om als school al het mogelijke te doen om ook deze leerlingen zo goed mogelijk onderwijs en aandacht te bieden, zodat zij zoveel mogelijk dezelfde onderwijskansen krijgen als andere leerlingen. Op deze pagina zetten we de belangrijkste informatie en ontwikkelingen rond onderwijs aan kwetsbare leerlingen op een rij, alsook tips en voorbeelden over hoe scholen hier vorm aan (kunnen) geven.
Uit een peiling van de VO-raad onder schoolbestuurders (eind maart 2020) blijkt dat ongeveer een vijfde van alle vo-scholieren thuis niet of moeilijk aan leren toekomt. Bijvoorbeeld omdat zij thuis geen device of goed werkende wifi hebben, of hier slechts beperkte toegang toe hebben (als ze deze moeten delen). Sommige leerlingen krijgen ook weinig ondersteuning en stimulans vanuit ouders bij het volgen van onderwijs vanuit huis. Of zij hebben een bepaalde onderwijs- en/of zorgbehoefte waar via afstandsonderwijs lastiger aan voldaan kan worden en waardoor zij hier vaak ook minder goed in mee kunnen komen. Een aantal leerlingen kent een stressvolle thuissituatie, door problemen van ouders of simpelweg omdat het hele gezin continue samen thuiszit en -werkt. En in een aantal gevallen is sprake van een echt onveilige situatie – bijvoorbeeld van huiselijk geweld – en staan kinderen onder toezicht. Ook voor kinderen in de maatschappelijke opvang, AZC’s en pleegzorg is het vaak lastiger om goed onderwijs op afstand te kunnen volgen.
Scholen kunnen er in belangrijke mate aan bijdragen – in samenwerking met gemeenten en jeugdzorg – dat deze groepen leerlingen toch goed onderwijs kunnen blijven volgen. Zij zijn als eerste aan zet als het gaat om het organiseren van onderwijs op afstand en het realiseren van begeleiding hierbij voor leerlingen die dit nodig hebben, en kunnen daarnaast bijdragen aan een goede en veilige leeromgeving.
Uit de peiling onder de leden van de VO-raad blijkt dat heel veel scholen hier mee bezig zijn en goed op weg zijn. Tegelijkertijd geven veel scholen ook aan nog niet alle kwetsbare leerlingen goed in beeld te hebben en/of nog geen passende oplossingen voor (al) deze leerlingen te hebben. Ook de samenwerking met gemeenten en jeugdzorg behoeft nog aandacht. Het versterken van onderwijs aan kwetsbare leerlingen is voor de VO-raad de komende tijd dan ook een belangrijk speerpunt.
Acties en ondersteuning
Hieronder vindt u een overzicht van wat u als school kunt doen op dit vlak en welke ondersteuning hierbij beschikbaar is. Ook worden goede voorbeelden van andere scholen gedeeld.
Leerlingen in beeld krijgen
Belangrijk is om actief in beeld te krijgen welke leerlingen in een kwetsbare thuisomgeving zitten. Vaak is het de mentor die contact zoekt met de leerlingen, maar ook schoolmaatschappelijk werk of het samenwerkingsverband kan hier een rol in spelen.
Ondersteuning
Samenwerking met leerplichtambtenaar
Als geen of moeilijk contact kan worden gelegd met een leerling en deze uit beeld dreigt te raken, kan contact worden gelegd met de leerplichtambtenaar. De taak van de leerplichtambtenaar is daarbij gericht op het contact krijgen en onderhouden met jongeren en gezinnen in deze periode en het helpen regelen van goed onderwijs en eventueel opvang voor de jongeren. Zie ook het nieuwsbericht 'Deurgesprek leerplichtambtenaren bij kwetsbare leerlingen'.
Noodzakelijke spullen regelen (o.a. devices)
Scholen kunnen bepaalde spullen (helpen) regelen voor leerlingen die zij nodig hebben om het schoolprogramma te kunnen volgen en digitale contacten te kunnen onderhouden, maar die zij nu thuis niet of beperkt tot hun beschikking hebben. Een goede device en internetverbinding zijn bijvoorbeeld cruciaal. Binnen de sector zijn al veel stappen gezet op dit vlak. Zo heeft SIVON - met financiering vanuit OCW - een groot aantal laptops aangeschaft en verspreid via schoolbesturen. Ook zijn er mooie voorbeelden van scholen die laptops en tablets uit hebben geleend aan eigen leerlingen of leerlingen van andere scholen. Dit vraagstuk blijft echter nog steeds aandacht vragen.
Ondersteuning
SIVON
Scholen die nog leerlingen tegenkomen zonder device, kunnen deze uit eigen voorraad halen of zelf aanschaffen en uitlenen. Waar nodig, kunnen zij ondersteuning krijgen vanuit leveranciers, het bedrijfsleven of de gemeente. De afgelopen weken konden scholen ook bij SIVON een aanvraag doen om devices voor leerlingen te realiseren. Het ministerie van OCW heeft hiervoor budget beschikbaar gesteld. Ruim 18.000 leerlingen kunnen hiermee van een laptop of tablet worden voorzien. SIVON doet daarnaast samen met telecompartijen momenteel onderzoek naar hoeveel leerlingen geen goede internetverbinding hebben; de partijen gaan voor deze leerlingen passende oplossingen zoeken.
Crisisfonds Augeo Foundation, Stichting Kinderpostzegels en Stichting Het Vergeten Kind hebben een speciaal crisisfonds opgericht voor kinderen die opgroeien in een stressvolle of onveilige thuissituatie. Via dit fonds kunnen (jeugd)professionals vouchers aanvragen waarmee ze spullen kunnen kopen die noodzakelijk zijn voor deze kinderen om onderwijs te volgen of te ontspannen.
Extra begeleiding organiseren
Leraren, mentoren en anderen binnen de school kunnen leerlingen die moeite hebben met afstandsonderwijs extra aandacht en begeleiding bieden (onder meer via één op één gesprekken op regelmatige basis), en monitoren hoe het gaat en of het schoolwerk gemaakt wordt. Eventueel kan een lesprogramma op maat worden aangeboden, bijvoorbeeld aan leerlingen met een extra onderwijs- en/of zorgvraag of nieuwkomersleerlingen. Ook kan een school begeleiding door anderen (bijvoorbeeld studenten) helpen regelen.
Ondersteuning
Extra begeleiding door vrijwilligers
Een aantal organisaties heeft initiatieven opgezet, waarbij leerlingen extra begeleiding en aanbod door vrijwilligers krijgen aangeboden. Ook als de scholen straks weer volledig open zijn, kunnen leerlingen hier baat bij blijven hebben. Op de website ‘Samen zijn we sterker’ vindt u een overzicht van deze initiatieven.
Stichting School & Veiligheid
Op de website van Stichting School & Veiligheid staat meer informatie over hoe onderwijsprofessionals contact kunnen houden met leerlingen en hun welbevinden kunnen monitoren.
Ondersteuning voor leerlingen met een extra onderwijs- en/of zorgvraag
Het Steunpunt Passend Onderwijs biedt informatie en goede voorbeelden over het organiseren van onderwijs op afstand (op maat) voor leerlingen met een extra ondersteuningsbehoefte. Zie verder ook de site passendonderwijsthuis.nl, met tips en tools voor onderwijsprofessionals rond de vraag: hoe biedt je passend onderwijs in de thuissituatie? En de website van Gedragswerk, met voorbeelden over hoe je de verbinding kunt houden met leerlingen en thuiszitters.
Ondersteuning voor nieuwkomersleerlingen
LOWAN heeft op haar website een themapagina ingericht rond het verzorgen van onderwijs op afstand voor ISK-leerlingen. Deze pagina bevat onder meer nieuws, online-lessen tips en voorbeelden. Ook kan er aan worden gedacht een tolk in te schakelen bij het videobellen. Bijvoorbeeld via 2hear.nl (tegen kostprijs) of TVcN (zij hebben prijsafspraken gemaakt met LOWAN).
Goede voorbeelden
Opvang binnen de school (of andere omgeving) regelen
Er kan opvang binnen de school worden georganiseerd voor kwetsbare leerlingen, zodat zij in een rustige leeromgeving - onder begeleiding - onderwijs op afstand kunnen volgen. Uit de peiling van de VO-raad onder schoolbestuurders (eind maart 2020) blijkt dat ruim 90% van hen bereid is om voor deze doelgroep de school open te stellen. Scholen die opvang voor kwetsbare leerlingen organiseren, zetten dit ook in de meivakantie voort. In samenwerking met de gemeente kan ook worden gekeken of deze leerlingen bijvoorbeeld in de bibliotheek kunnen werken. Altijd dienen uiteraard de richtlijnen van het RIVM in acht te worden genomen.
Extra alert zijn op onveilige thuissituatie
Leraren en anderen binnen de school kunnen er extra alert op zijn of sprake is van een onveilige thuissituatie bij leerlingen, en waar nodig melding doen.
Ondersteuning
App ‘Meldcode kindermishandeling voor onderwijs’De Beweging tegen Kindermishandeling heeft een app 'Meldcode kindermishandeling' speciaal voor het onderwijs ontwikkeld. Juist in deze periode van afstandsonderwijs - waarbij er zorgen zijn over de situatie van een aantal leerlingen thuis en deze leerlingen niet altijd letterlijk 'in beeld' zijn - kan deze app onderwijsprofessionals ondersteuning bieden rond het signaleren en handelen bij vermoedens van huiselijk geweld of mishandeling van jongeren. Contact met ouders
Het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) geeft tips voor het contact met ouders bij gevoelens van onveiligheid.
Voortgang monitoren
De school kan de voorgang van leerlingen extra goed monitoren, zodat later per leerling kan worden gekeken wat er daadwerkelijk aan achterstand is en hier aan gewerkt kan worden. Bijvoorbeeld door extra lesmateriaal (digitaal of op papier) beschikbaar te stellen en/of extra begeleiding. Als de scholen weer open zijn, zijn extra lessen, langere lesdagen of zomerscholen een optie.
Meer informatie en vragen
Gemeenteloket
Gemeenten hebben een digitaal loket ingericht waar scholen terecht kunnen met hun vragen op het vlak van onderwijs aan kwetsbare groepen. Neem hiervoor contact op met uw eigen gemeente.
Overige informatiebronnen
- De Hogeschool Rotterdam heeft een overzicht gemaakt van de belangrijkste uitdagingen en manieren waarop scholen en anderen kinderen in een kwetsbare positie kunnen steunen. Zie de 'Gereedschapskist kwetsbare leerlingen en thuisonderwijs in tijden van corona'.
- Het NJi biedt op haar website informatie voor professionals over hoe ze in deze tijd kunnen handelen om kinderen in kwetsbare omstandigheden vooruit te helpen en goed onderwijs te bieden.
- Het Udens College heeft een stroomschema ontwikkeld met de te nemen stappen als er zorgen/signalen zijn rond bepaalde leerlingen en/of gezinnen. De school stelt dit graag ter inspiratie ter beschikking aan andere scholen.
VO-raad in de media over onderwijs aan kwetsbare leerlingen
Lees het artikel in Trouw 'De verlengde schoolsluiting treft de meest kwetsbare leerlingen het hardst' (31 maart 2020). Met daarin onder meer VO-raad voorzitter Paul Rosenmöller. “Naarmate dit langer duurt, moeten wij nog beter letten op de meest kwetsbare leerlingen."
