Onderwijs aan Oekraïense leerlingen
De vluchtelingen uit Oekraïne in de vo-leeftijd hebben – net als alle nieuwe leerlingen in Nederland – recht op onderwijs, ongeacht de verblijfsstatus. Veel van hen gaan inmiddels naar school. Scholen bereiden zich momenteel ook voor op onderwijs aan deze leerlingen na de zomervakantie. Op deze pagina bieden wij een actueel overzicht van wat dit alles betekent voor het vo, het kabinetsbeleid en beschikbare ondersteuning voor scholen.
Uitgebreide informatie is ook te vinden in de handreiking en FAQ's op Rijksoverheid.nl.
Leerlingen naar ISK en tijdelijke onderwijsvoorzieningen
Op 17 maart jl. stuurde het Ministerie van V&J een brief naar de Kamer over de aanpak van de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne. De gekozen richting is dat Oekraïense leerlingen in de vo-leeftijd zoveel mogelijk naar een Internationale Schakelklas (ISK) gaan. Zij hebben de benodigde kennis en expertise in huis. ISK’s worden gevraagd hun capaciteit zo veel mogelijk op te schalen.
Mocht de toename van Oekraïense leerlingen zodanig zijn of worden dat het binnen de reguliere ISK’s - ook in de opgeschaalde varianten - niet meer past, dan wordt ingezet op het opzetten van extra, tijdelijke onderwijsvoorzieningen in regio’s. Deze vorm van onderwijs is nieuw en het doel is dat het aanbod dat in die voorzieningen gerealiseerd wordt nauw aansluit bij hetgeen wat deze kinderen nodig hebben. Tegelijkertijd moet het praktisch realiseerbaar zijn. Er zijn inmiddels verschillende van deze voorzieningen gestart.
UItzonderingen wet- en regelgeving
Omdat het onderwijs plotseling voor een grote opgave staat, namelijk het op zeer korte termijn inrichten van onderwijs aan een nieuwe groep leerlingen, maakt OCW uitzonderingen mogelijk op bestaande wet- en regelgeving. OCW is bezig dit te verankeren in een spoedwet. Het uitgangspunt hierbij is dat scholen wel zo snel mogelijk toewerken naar een situatie die binnen de wet- en regelgeving valt. Bij het starten van een tijdelijke onderwijsvoorziening, dienen scholen een plan in bij OCW. Zie voor meer informatie pagina 7 en 8 van de handreiking van OCW. Binnenkort wordt deze handreiking aangevuld en aangescherpt over hoe het onderwijs er na de zomervakantie uit dient te zien. Hierover informeren we u zo snel als mogelijk.
Afwijken van de regelgeving mag bijvoorbeeld wat betreft het onderwijsaanbod: op tijdelijke onderwijslocaties kan er sprake zijn van een combinatie van onderwijs gericht op verwerving van de Nederlandse taal met vakonderwijs (ook toegestaan in het Oekraïens en het Engels) en met inzet op het sociaal-emotionele welbevinden van gevluchte kinderen. Daarnaast zijn er afwijkingen mogelijk wat betreft de inzet van onderwijspersoneel in de tijdelijke voorzieningen. Zie daarvoor de volgende paragraaf.
LOWAN - de organisatie voor ondersteuning op het vlak van onderwijs aan nieuwkomers - ontwikkelde een stappenplan 'Opzetten tijdelijke extra onderwijsvoorzieningen'.
Zomervakantie
In Oekraïne duurt het schooljaar tot en met 31 mei en start het schooljaar op 1 september. Het kan dat Oekraïense leerlingen en ouders zich niet bewust zijn van het feit dat de zomervakantie in Nederland later begint en in bepaalde regio’s eerder eindigt. Geadviseerd wordt om hierover tijdig te communiceren zodat ouders en kinderen op de hoogte zijn van de Nederlandse vakantieperiode (en de leerplicht) en geen onderwijs missen. Lees meer in ons nieuwsbericht.
Examens
Dit jaar worden er door de Oekraïense overheid geen centrale examens georganiseerd. Scholen in Oekraïne die nog (afstands-)onderwijs bieden mogen zelf bepalen of (en hoe) zij wel of niet eigen examens of eindopdrachten afnemen.
Eind juli/begin augustus organiseert de Oekraïense overheid een centrale toelatingstest voor universiteiten in Oekraïne. De toets bestaat uit vragen over de vakken Oekraïens, geschiedenis en wiskunde. Jongeren kunnen zich zelf registreren voor de toelatingsexamens. Alle informatie over de toelatingsexamens is te vinden op een website van de Oekraïense overheid. Let op: OCW geeft aan dat op deze website een verkeerde locatie voor de examens vermeld is. De toelatingsexamens (NMT) zijn niet in Amsterdam, maar in Rotterdam en Groningen.
Inzet (Oekraïense) docenten
In de handreiking wordt aangegeven dat er wat betreft de voorwaarden voor het onderwijspersoneel in tijdelijke voorzieningen uitzonderingen mogelijk zijn wat betreft bevoegde docenten. Hierin wordt aangegeven dat het streven is om zo veel mogelijk bevoegde en bekwame docenten in te zetten. Dit geeft scholen ruimte om ook (nog) onbevoegde docenten in te zetten. Het lerarentekort is immers alom aanwezig en het is begrijpelijk dat er op korte termijn geen bevoegde docenten voor snel opgezette onderwijsvoorzieningen beschikbaar zijn. Zie de handreiking op pagina 9 voor de verdere uitgangspunten bij de inzet van onderwijspersoneel in de tijdelijke voorzieningen.
We zien dat op veel scholen Oekraïense docenten worden ingezet. De Q&A’s van de Rijksoverheid geven hier ook informatie over. In het vo mag een schoolbestuur een leraar uit Oekraïne aanstellen als deze een door DUO erkend diploma heeft en er geen beroepsverbod is. Ook mag een leraar zonder bevoegdheid tijdelijk worden benoemd. Voor tijdelijke onderwijsvoorzieningen geldt dus een uitzondering, zoals hierboven beschreven. Er is in alle gevallen wel een verklaring omtrent gedrag (VOG) nodig en het schoolbestuur moet van oordeel zijn dat de leraar voldoende kan communiceren met de leerlingen.
Tewerkstellingsvergunning
Oekraïense leraren hebben vanaf 1 april geen werkvergunning meer nodig om in Nederland te werken. Schoolbesturen hoeven alleen een melding bij het UWV te doen (het aanvragen van WTV of GVVA is dan niet nodig).
Erkenning bevoegdheid/diploma
Oekraïense leraren kunnen bij DUO een aanvraag doen voor erkenning van hun diploma en onderwijsbevoegdheid. De leraar kan hier zelf een aanvraagvoor indienen via Engelstalige formulieren. De ervaring leert dat Oekraïense diploma’s meestal worden erkend. Omdat het onderwijs in Oekraïne anders georganiseerd is dan in Nederland, zal DUO in enkele gevallen een wat gerichtere leeftijdscategorie/bevoegdheid afgeven dan in Nederland gebruikelijk is.
DUO kan informatie delen over de procedure voor erkenning van de onderwijsbevoegdheid, maar ook over bijvoorbeeld het (tijdelijk) onbevoegd aanstellen van leraren. Indien nodig, helpt DUO de aanvrager stap voor stap door het proces heen. Leraren kunnen zelf een aanvraag bij DUO indienen, maar een bevoegd gezag mag en kan dit ook doen. Het bevoegd gezag treedt dan als zaakwaarnemer op. Dit kan op het aanvraagformulier van DUO worden aangevinkt (1.5 en 1.6, machtiging contactpersoon of instantie).
Voor het voortgezet onderwijs mag het schoolbestuur een leraar ook tijdelijk onbevoegd aanstellen. Idealiter heeft de leraar al erkenning van zijn/haar bevoegdheid bij DUO aangevraagd, dit zal het proces naar een bevoegdheid versnellen. Als de leraar dit nog niet heeft gedaan, kan het bevoegd gezag hierop aansturen. Vervolgens beoordeelt DUO of iemand op basis van zijn diploma bevoegd is als leraar en erkenning kan krijgen. De tijd die gemiddeld voor deze procedure staat is 8 weken, vanaf het moment dat de aanvraag compleet is.
VOG
Tot slot heeft iedere werknemer in het onderwijs een VOG nodig (ook de onderwijsassistent, instructeur of leraar-ondersteuner). Leraren uit Oekraïne dienen dus een VOG aan te vragen. Als een leraar al is ingeschreven in de Basisregistratie Personen (BRP), kan de gemeente helpen bij deze aanvraag. Als hij of zij nog niet ingeschreven staat, kan de leraar de aanvraag zelf doen via Justis (met ondersteuning, want formulier is in het Nederlands). Omdat deze aanvraag veel tijd in beslag nam, is een spoedprocedure afgesproken met Justis.
Inzet als gastdocent
Als gastdocent in het vo kun je zonder bevoegdheid toch voor de klas staan. Dat mag voor gemiddeld maximaal zes klokuren per week op jaarbasis (meer uren per week gedurende een kortere periode is mogelijk). Een gastdocent valt altijd onder de verantwoordelijkheid van een bevoegde leraar (maar de bevoegde leraar hoeft niet altijd in het lokaal te zijn). Schoolbesturen kunnen een gastdocent om een VOG vragen. Hoe de inzet van de gastdocent er in de praktijk uitziet, wordt samen met het schoolbestuur bepaald. Zie ook de website van het Onderwijsloket: hoe word ik gastdocent?
Veel docenten zullen de komende tijd les gaan geven aan Oekraïense leerlingen. Zij hebben waarschijnlijk niet allemaal ervaring met het lesgeven van NT2 (Nederlands als tweede taal). LOWAN heeft hiervoor een speciale versie ontwikkeld van hun reeds bestaande Startpakket Lessenserie voor docenten: het NT2 startpakket voor tijdelijke onderwijsvoorziening.
Bekostiging
Scholen die onderwijs verzorgen voor Oekraïense leerlingen, kunnen maandelijks doorgeven om hoeveel leerlingen het op dat moment gaat. De bekostiging wordt hier vervolgens aangepast. Dit heeft het Ministerie van OCW op 4 april bekendgemaakt. Reden hiervoor is dat het aantal Oekraïense leerlingen op een school snel verandert; de reguliere regeling waarbij de nieuwkomersbekostiging vier keer per jaar (op basis van vier peildata) wordt uitgekeerd aan scholen, voldoet niet in deze situatie. Met de nieuwe - aanvullende - afspraken is de bekostiging voor scholen beter op maat.
Daarnaast vervalt de bewijslast voor de datum binnenkomst in Nederland. Omdat niet alle vluchtelingen zich registreren in BRP kan niet voor alle Oekraïense leerlingen deze datum gebruikt worden.
Momenteel zijn wij in gesprek met OCW over vergoedingen voor ISK’s die ambulante begeleiding bieden aan andere scholen of tijdelijke onderwijslocaties die leerlingen uit Oekraïne opvangen.
Inspectie
Bij de beoordeling van scholen en opleidingen zal de Onderwijsinspectie rekening houden met de bijzondere omstandigheden, zo staat op de website van de inspectie.
Regelingen voor gemeenten
Huisvesting
Het kabinet heeft besloten dat gemeenten geld krijgen om voldoende schoolgebouwen te regelen voor lessen aan Oekraïense leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs. Gemeenten die niet uitkomen met bestaande locaties, kunnen een aanvraag doen om bijvoorbeeld een noodgebouw bij te plaatsen op het schoolplein of een extern gebouw te huren, zoals een gymzaal of een buurthuis (vergelijkbaar met uitbreiding in de coronaperiode). In totaal is hiervoor 136,3 miljoen euro extra beschikbaar tot aan de zomervakantie.
Leerlingenvervoer
Gemeenten hebben de regie en verantwoordelijkheid voor het leerlingenvervoer aan Oekraïense leerlingen. Hiervoor zullen zij middelen uit het Rijk ontvangen.
Ondersteuning en lesmateriaal
LOWAN - de organisatie voor ondersteuning op het vlak van onderwijs aan nieuwkomers - heeft op haar website een overzichtspagina gemaakt over het organiseren van onderwijs aan leerlingen uit Oekraïne. Op deze pagina wordt het laatste nieuws gebundeld en zullen voorbeelden uit de praktijk gedeeld worden. Bij vragen kunnen scholen ook terecht bij de helpdesk van LOWAN: helpdeskvo@lowan.nl.
Voor lesmateriaal voor vluchtelingen uit Oekraïne heeft LOWAN een aparte pagina ingericht. Op deze pagina wordt onder andere gelinkt naar een pagina van de Oekraïense overheid waarop zij een schema van lessen beschikbaar stellen en naar verschillende gratis publicaties van uitgeverijen die behulpzaam zijn in het onderwijs aan Oekraïense leerlingen.
Overige handige links en ondersteuningsaanbod:
- De Rijksoverheid heeft een informatiepagina ingericht, met daarop een handreiking en aantal veelgestelde vragen.
- Het NJi deelt kennis over dagbesteding, ondersteuning, onderwijs en een veilige omgeving om in op te groeien voor vluchtelingenkinderen en -jongeren.
- Augeo Foundation biedt een gratis online cursus aan voor onderwijsprofessionals over steun aan vluchtelingenkinderen. Hiernaast hebben ze een animatie - in zowel Nederlands, Engels als Oekraïens - over de impact van stress op een kind. De video bevat tips voor ouders en verzorgers over hoe je een kind kunt helpen zich veiliger te voelen.
- Nuffic heeft een brochure ontwikkeld over het onderwijssysteem in Oekraïne. Op pagina 8 en 9 leest u over het voortgezet onderwijs in Oekraïne.
- De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) houdt een pagina bij met belangrijke informatie en regelingen voor gemeenten.
Praktijkvoorbeelden
Hieronder leest u een aantal praktijkvoorbeelden van hoe scholen samen met gemeenten en anderen in de regio vormgeven aan het onderwijs aan Oekraïense leerlingen.
Oekraïense leerlingen op ISK Deventer: ‘We weten niet hoeveel leerlingen er na de zomer zijn, dat is heel lastig’
Taskforce Onderwijs voor Oekraïne: ‘Wij proberen zo planmatig mogelijk te improviseren’
Oekraïense school Arnhem: In drie weken naar een nieuwe school voor Oekraïense leerlingen
Zie de handreiking ‘Onderwijs aan leerlingen uit Oekraïne’ en FAQ's op Rijksoverheid.nl
Website LOWAN: Onderwijs aan Oekraïense vluchtelingen
Webinar ‘Inrichten van een tijdelijke onderwijsvoorziening voor vluchtelingen uit Oekraïne'
Op 4 en 5 juli organiseert het ministerie van OCW twee webinars rond het bieden van onderwijs aan leerlingen uit Oekraïne. Op 4 juli staat het thema 'inrichten van een…
Webinar 'Onderwijs voor vluchtelingen uit Oekraïne'
Het onderwijs aan leerlingen uit Oekraïne zorgt voor grote uitdagingen voor onderwijspersoneel op scholen, voor schoolbesturen en voor andere betrokkenen bij het onderwijs. De wijze waarop het onderwijs aan deze…
Oekraïense leerlingen op ISK Deventer: ‘We weten niet hoeveel leerlingen er na de zomer zijn, dat is heel lastig’
De ISK Deventer was in februari nét met zeven van de dertien klassen verhuisd naar een andere locatie, toen de komst van Oekraïense leerlingen in beeld kwam. In no time…
In drie weken naar een nieuwe school voor Oekraïense leerlingen: ‘Ze zijn hier gewoon kind, even weg uit de hectiek van het vluchteling zijn’
Op 4 april verwelkomde de Oekraïense school Arnhem bijna 150 leerlingen en hun ouders met vlaggetjes en bordjes in het Oekraïens. Drie weken eerder was er nog geen gebouw en…
Taskforce Onderwijs voor Oekraïne: ‘Wij proberen zo planmatig mogelijk te improviseren’
Toen duidelijk werd dat de veiligheidsregio’s veel Oekraïners moesten opvangen, met daaronder veel leerlingen, beseften de schoolbesturen in de Gooi- en Vechtstreek: werk aan de winkel. Al snel was de…
De oorlog in Oekraïne bespreken op school
De oorlog in Oekraïne houdt ook veel leerlingen - en docenten - bezig en raakt hen in sommige gevallen ook direct, bijvoorbeeld doordat ze er familie hebben wonen. Het kan…