Een statement tegen racisme

10 juni 2020

“Je wordt volgens mij niet als racist geboren, dat word je puur door je omgeving. Daarom moeten we op scholen aandacht besteden aan racisme.” Aldus Sara (14), leerlinge van UniC in Utrecht. De samenleving is volop in de ban van Black Lives Matter (BLM) en het probleem van racisme en discriminatie, en dit actuele thema leeft ook bij veel leerlingen. Vanuit scholen, maar ook vanuit henzelf wordt aangedragen dat het belangrijk is binnen de school hier aandacht voor te hebben en het bespreekbaar te maken. Zodat de bewustwording erover toeneemt en discriminatie en racisme zowel binnen en buiten de school ook steeds minder voor zullen komen. Op onder meer UniC Utrecht en CSG Augustinus Groningen zijn docenten en leerlingen hier naar aanleiding van BLM op een creatieve manier mee aan de slag gegaan.

UniC Utrecht

“Na de eerste protesten in de VS, en later ook in Nederland, hadden we op school zoiets van, daar moeten we iets mee”, aldus Eva Meylink, docente van havo- en vwo-school UniC in Utrecht. “Twee leerlingen uit de bovenbouw, Donna Hilhorst en Britt van der Horst, waren ons echter voor. Zij kwamen met het idee om banners te maken en op te hangen aan de gevel van de school, met daarop teksten van leerlingen waarmee ze een statement maken tegen racisme. Hier zijn we - samen met het Globe College - mee verder gegaan. In de mentorlessen gaan we in gesprek over dit thema en vragen we aan leerlingen of ze hiermee bezig zijn, wat racisme en discriminatie voor hen betekenen, of ze dit zelf of in hun omgeving hebben ervaren en wat zij en de school op dit vlak zouden kunnen doen. Alle leerlingen bedenken een quote die hun gevoel ten opzichte van racisme uitdrukt; deze hangen we op in de school en we kiezen er dus twee uit voor de gevel.”

Op het UniC merken ze dat het thema heel erg leeft op school en leerlingen ontzettend bezighoudt. Meylink: “De jongeren van nu willen hun stem laten horen. We hebben bijvoorbeeld leerlingen op school die naar de BLM-protesten gaan. Ik vind het mooi te zien hoe idealistisch ze zijn. Als school willen we dit soort thema’s die jongeren bezighouden ook echt oppakken. We zijn sowieso een school die het belangrijk vindt om aan te sluiten bij de actualiteit en maatschappelijk betrokken te zijn; we hebben bijvoorbeeld ook een actieve GSA (Gay Straight Alliance) en er is veel aandacht voor thema’s als pesten.”

Twee leerlingen van UniC die aan de banneropdracht werkten. De foto's worden gebruikt in de reportage van Meylink. Foto's: Eva Meylink.

Het statement dat leerlingen en de school nu maken tegen racisme en discriminatie is heel mooi, aldus Meylink, die naast docente ook fotograaf is. “We willen daarom zorgen dat dit niet bij een eenmalig initiatief blijft en dat dit thema terugkomt in de dagelijkse schoolpraktijk. Wat betekent dat voor onze lessen, voor ons lesmateriaal? Wat geven we leerlingen mee? Dat is een gesprek dat we met elkaar moeten blijven aangaan.” Meylink werkt daarnaast aan een serie interviews met leerlingen en collega-docenten over hoe ze met dit thema bezig zijn. “Het is belangrijk om dit vast te leggen en naar buiten uit te dragen, zodat aandacht voor het probleem van racisme en discriminatie nog meer iets blijvend wordt.”
 

Hieronder twee quotes uit de interviews van Meylink met leerlingen. N.B: De geciteerde leerlingen zijn niet dezelfde leerlingen als die op de foto’s.

Sara (14)
‘Ik wil niet dat mijn toekomstige kinderen opgroeien in een wereld met racisme. Daarom ben ik naar het Black Lives Matter-protest geweest in Utrecht. Het viel mij op dat daar heel veel jongeren aanwezig waren. Je wordt volgens mij niet als racist geboren, dat word je puur door je omgeving. Daarom moeten we op scholen aandacht besteden aan racisme.’

Nona (13)
‘Vroeger zeiden kinderen met Sinterklaas weleens tegen mij: “Jij hoeft je in ieder geval niet meer te schminken, jij bent al Zwarte Piet.” Of ze zeiden “neger” tegen mij. Ik werd verdrietig van dat soort opmerkingen. Racisme is echt een mindset; daarom denk ik dat het belangrijk is dat kinderen al op de basisschool leren dat racisme niet ok is. Maar ook volwassenen moeten les blijven krijgen in dit thema.’


CSG Augustinus Groningen

‘A change is gonna come’. Met dit nummer van Sam Cooke en het nummer ‘Malheur malheur’ van Maître Gims opende Bernadette Bodewes, docente Frans op CSG Augustinus in Groningen, op 10 juni haar (digitale) les aan havo 4 en atheneum 5. “Ik vind het leuk en heel belangrijk om zo de actualiteit in mijn les te brengen. Het lied van Sam Cooke werd gedraaid op de begrafenis van George Floyd en ik zag dat het Franse nummer nu weer veel meer gedraaid wordt naar aanleiding van Black Lives Matter. Met de leerlingen heb ik de video en tekst van dit laatste nummer besproken en het aan de hand van een Frans artikel ook over de protesten in Frankrijk gehad. De leerlingen waren geïnteresseerd en waardeerden het dat ik hier aandacht aan besteedde. Sommigen van hen waren ook naar de demonstratie in Groningen geweest. Ik heb ook naar hun eigen ervaringen gevraagd. Een leerlinge gaf aan dat zij last had van racisme. Ze zei ook: ‘de meeste docenten op onze school zijn wit en hebben soms niet in de gaten hoe groot dit probleem toch ook is’. Ook sommige leerlingen hebben er misschien nooit echt goed over nagedacht en zijn zich niet altijd bewust dat het bestaat.”

Bodewes vindt het dan ook belangrijk om dit thema structureel te laten terugkomen. “Ik besteed in mijn lessen aan de examenklassen al jaren steevast aandacht aan het boek ‘Le racisme expliqué à ma fille’ (het racisme uitgelegd aan mijn dochter) van de Marokkaanse schrijver Tahar Ben Jelloun. En dat ga ik ook komend schooljaar weer doen. In dit - voor leerlingen toegankelijke - boek gaat een vader (de schrijver) in gesprek met zijn dochter over racisme: wat is dit nu precies, hoe ontstaat het, waarom doen sommige mensen racistisch en wat kan je ertegen doen? Ik vind het super belangrijk om op deze en andere manieren aandacht te besteden aan dit grote maatschappelijke probleem. Zodat leerlingen er nader over gaan nadenken. Het is dikke winst dat op onze school zo het bewustzijn rond racisme groeit.”
 

Racisme en het onderwijs

Hoewel er geen cijfers bestaan die aantonen dat bewust racisme of discriminatie vaak voorkomen in het onderwijs, laat onder meer onderzoek van de Onderwijsinspectie (2016) wel zien dat er sprake is van kansenongelijkheid tussen kinderen met en zonder migratie-achtergrond. Zo krijgen groep 8-leerlingen met laagopgeleide, vaak allochtone ouders, bij gelijke schoolprestaties relatief vaker een laag schooladvies dan leerlingen met hoogopgeleide, vaak autochtone ouders. Deze schooladviezen worden ook minder vaak bijgesteld. De oorzaak hiervoor lijkt deels te liggen in het (onbewuste) verwachtingspatroon dat leraren die het schooladvies geven van bepaalde leerlingen hebben. 

Binnen de sector is er wel sprake van groeiende aandacht voor dit probleem. Zo is er meer aandacht binnen de scholen en lerarenopleidingen voor (onbewuste) verwachtingspatronen bij docenten en het belang ervan om alle leerlingen zelfvertrouwen en hoge verwachtingen van zelfzelf bij te brengen. Ook wordt er op ingezet om kansenongelijkheid te verlagen via onder meer latere selectie en soepelere onderwijsovergangen en het versterken van diversiteit binnen de school.

In het kader van burgerschapsonderwijs is er ook meer aandacht voor het probleem van racisme en discriminatie en de basiswaarde van gelijkheid. 

Ondersteuning leerlingen die te maken hebben met racisme of discriminatie
Scholen kunnen leerlingen die te maken hebben met racisme of discriminatie ook ondersteuning bieden. School & Veiligheid biedt inzichten en handvatten op dit vlak in het informatieblad ‘Ondersteunen van een leerling die zich gediscrimineerd voelt’.

Racisme en discriminatie bespreken in de klas
De Anne Frank Stichting heeft een werkblad gepubliceerd dat kan helpen het gesprek met leerlingen te voeren over racisme (naar aanleiding van BLM). De werkvorm is een onderdeel van 'Stories that Move'.  

Het Kennisplatform Integratie & Samenleving heeft daarnaast op basis van wetenschappelijke studies een aantal tips voor leraren op een rij gezet over hoe het thema discriminatie te behandelen