Nieuwe onderwijsvisie
“In de lerarenkamer zeiden we zes jaar geleden tegen elkaar dat er iets moest veranderen op onze havo”, Aan het woord is Johan Fietelaars. Hij is geschiedenisdocent op het Dr.-Knippenbergcollege of ‘De Knip’, zoals de middelbare school met 1600 leerlingen in Helmond ook wel wordt genoemd. “Lange tijd functioneerde de havo prima, maar echter zonder dat de afdeling een echte ‘smoel’ had”, vult Freddy Janse aan. Hij was ten tijde van het ontwikkeltraject afdelingsleider van de havo-bovenbouw. Freddy legt uit dat de havo een soort vwo-min-variant of een mavo-plus-variant was, maar dat “een echte afdeling meer dan dat verdient”. Leraren en afdelingsleiders van de havo besluiten dat het de hoogste tijd is om samen aan de slag te gaan met een nieuwe onderwijsvisie.
Durf te kiezen
Na de eerste brainstormsessie melden twaalf leraren zich aan om de eerste ideeën verder uit te werken, die moeten leiden tot een nieuwe onderwijsvisie met als uitgangspunt ‘Durf te kiezen’. Deze slogan moet leerlingen prikkelen, zodat hun motivatie verbetert en ze zelf vorm gaan geven aan hun eigen schoolcarrière. Bijvoorbeeld door ze meer regie te geven over hun leerproces en door meer te sturen op het maken van eigen keuzes. Zo ontdekken leerlingen zelf waar hun talenten en interesses liggen.
Samen aan de slag
Met draagvlak onder alle leraren en de steun van twee havo-afdelingsleiders, richt de school een denktank op. De leden gaan aan de slag met een nieuwe invulling van de mentorrol. Ze kiezen voor een coachende aanpak: ‘sturend loslaten’. Verder werken ze in twee subgroepen aan hoe de lessen er voor leerlingen uit moeten komen te zien. Om leerlingen gemotiveerder te krijgen, mogen ze zelf een aantal lesuren per week kiezen met ‘de keuzecarrousel’. De keuzecarrousel biedt maatwerklessen aan voor havo 2 en havo 3. De lessen richten zich op het ontdekken van talenten van leerlingen en hoe ze hun talenten optimaal kunnen inzetten. Vervolgens werken ze aan het verdiepen, verbreden en verbeteren van hun talenten en interesses. De leerlingen krijgen drie vrij inzetbare uren per week. Deze zogenaamde vvv-uren kunnen leerlingen naar behoefte inzetten. Bijvoorbeeld als ze voor een vak niet voldoende staan, dan kunnen ze verbeteruren inzetten om dát vak te verbeteren.
We maken leerlingen mede-eigenaar van hun eigen leerproces en vergroten daarmee hun intrinsieke motivatie en de wil om te leren.
Samenspel
Met een gemotiveerde denktank, die bestaat uit leraren en de twee havo-afdelingsleiders, weet de school in hoog tempo een innovatieproces op gang te brengen. Door de inzet van de leraren en hun samenwerking met afdelingsleider Freddy blijkt het proces al snel succesvol. Docent Johan: “Freddy was vooral heel belangrijk bij het creëren van draagvlak bij onze schooldirecteur en het managementteam.”
Snel aan de slag
Ondertussen ontstond bij de denktank het idee om de vvv-uren ook in havo 4 in te voeren. Al waren daar wel aanpassingen in de lestabel voor nodig. Maar juist deze aanpassing leidde tot weerstand. “Leraren zijn bij aanpassingen in de lestabel soms bang dat het een verkapte bezuiniging is”, licht Freddy toe. “En om duidelijk te maken dat dit absoluut niet onze intentie was, moesten we zeer transparant te werk gaan.” De afdelingsleider legt uit dat de weggesneden lesuren weer werden geïnvesteerd in de vorm van vvv-lessen. “De leraren voelden de urgentie om met de nieuwe onderwijsvisie aan de slag te gaan en ze wilden de vvv-uren daarom ook zo snel mogelijk invoeren”, vult Johan aan. “Maar ze moesten de ontwikkeling van deze uren vervolgens wel in eigen tijd doen en in combinatie met de hoge werkdruk ontstond er twijfel.”
Veelheid aan veranderingen
“Op een gegeven moment merkten we dat de veelheid aan veranderingen het innovatieproces remde”, zegt Johan. Samen met zijn collega-docent Thomas Buster neemt Johan vervolgens het initiatief om de twijfels onder leraren te onderzoeken. Het leraren-duo start een intern onderzoek naar de succescriteria van vvv-uren in het havo-onderwijs, waaruit blijkt dat zowel de denktank als het lerarenteam serieuze twijfels heeft over de snelle invoering van de vvv-uren in havo 4. Met deze conclusie stappen Johan en Thomas naar Freddy. “Als zelfs de koplopers uit de denktank om een pas op de plaats vragen, dan moet je daar ook naar luisteren”, zegt Freddy. Johan vult aan: “Leraren hadden het gevoel dat ze te weinig tijd kregen om hun plannen goed uit te denken.”
Pauzejaar
De schooldirecteur en het managementteam nemen het advies van Johan en Thomas over om de vvv-uren als échte lesuren te beschouwen. Een besluit dat bij havo-leraren goed valt, rust brengt en waarmee het knelpunt van ‘te weinig ontwikkeltijd’ van tafel gaat. “Zo kunnen leraren in alle rust nadenken over de invulling van het onderwijs”, zegt Johan. Na overleg met de schooldirecteur, het managementteam, de havo-afdelingsleiders en de denktank valt vervolgens het gezamenlijke besluit om een pauzejaar in te lassen en de invoering van de vvv-uren in havo 4 uit te stellen van schooljaar 2017-2018 naar 2018-2019.
Verbindende afdelingsleiders
“Tijdens het pauzejaar gingen de denktank en ontwikkelgroepen regelmatig in gesprek met de afdelingsleiders,” meldt Johan. “Daarnaast organiseerden we informatiebijeenkomsten voor leraren. Hierbij was ook het management aanwezig, waardoor ook zij vragen konden beantwoorden van de aanwezige leraren.” Johan legt uit dat de afdelingsleiders adviseerden over wat wel en niet mogelijk was bij de ontwikkeling van ideeën en daarvoor vervolgens draagvlak creëerden bij het management. De afdelingsleiders speelden daarom, naast de leraren, ook een belangrijke rol bij het innovatieproces en de invoering van de nieuwe onderwijsvisie, aldus Johan.
We hebben het pauzejaar aangegrepen om in alle rust na te kunnen denken over de invulling van het onderwijs. En we hebben ons niet laten meeslepen door de waan van de dag.
Succesvol innoveren en doorontwikkelen
Inmiddels zijn de vvv-uren ook ingevoerd in havo 4 en zijn de eerste evaluaties bekend. Volgens Freddy is het nog te vroeg om te kunnen praten over het rendement. “Maar het is wel duidelijk dat zowel de leerlingen als de leraren het nut van deze uren inzien en ermee door willen gaan.” “We zijn allemaal blij dat de vvv-uren zijn ingevoerd en dat de leerlingen enthousiast zijn”, zegt Johan. Wel vraagt een dergelijk innovatietraject, volgens hem, om regelmatig bijstellen. “We willen het aanbod van de keuzevakken nog meer gaan toespitsen op de leerlingen, omdat van sommige vakken amper gebruik gemaakt wordt.” Ook kiezen te veel leerlingen voor het inzetten van vvv-uren alleen voor verbeterlessen. “We moeten dus goed bekijken hoe we de verdiepingslessen en verbredingslessen beter kunnen laten aansluiten bij de wensen van onze leerlingen.”
Lessons learned
Het pauzejaar heeft volgens Johan bijgedragen aan het succes van het innovatieproces en de nieuwe onderwijsvisie op het Dr.-Knippenberg-college. “Als we geen pauzejaar hadden ingelast, dan was de invulling van de vvv-uren stukken minder goed doordacht geweest. Johan: “Denk daarom het ontwikkelproces van een nieuwe onderwijsvisie goed uit en laat je niet meeslepen door de waan van de dag. En durf vooral te luisteren naar signalen uit het veld en naar elkaar.”