Gezonde School

Om de vier jaar voeren de GGD’en – in samenwerking met GGD GHOR Nederland en het RIVM – een Gezondheidsmonitor Jeugd uit, die inzicht geeft in de gezondheid en leefstijl van vo-leerlingen (meting klas twee en vier). De meest recente monitor is uitgevoerd in 2015 (klas 2) en 2019 (klas 4).

In 2021 was er een (extra) Corona Gezondheidsmonitor Jeugd, om de impact van corona op de gezondheid en het welzijn van jongeren en trends ten opzichte van de reguliere uitvragen zichtbaar te maken. Hieruit bleek dat leerlingen in het voortgezet onderwijs zich in 2021 minder gelukkig voelden dan vóór de coronaperiode, in 2019.

Beweging en voeding

Kijkend naar de resultaten van de Gezondheidsmonitor Jeugd zien we onder meer dat zo’n driekwart van de vo-scholieren in 2019 wekelijks sportte (in georganiseerd verband). Echter, in 2021 voldeed maar 36% van de jongeren aan de beweegrichtlijn van de Gezondheidsraad (gezondheidsenquête CBS). In 2020 was dit nog 41,2%. 

Qua voeding komt uit de Gezondheidsmonitor onder meer naar voren dat 73,4% van de vo-scholieren in 2019 dagelijks water dronk. Het CBS biedt daarnaast cijfers over gezonde voeding: in 2021 at 23% van de jongeren elke dag voldoende groente en 16.7% elke dag voldoende fruit. 15,9% van de jongeren kampte in 2021 met overgewicht. 

Middelengebruik

Wat betreft middelengebruik onder scholieren bieden zowel de Gezondheidsmonitor Jeugd als het Peilstationsonderzoek van Trimbos een goed overzicht. Het Peilstationsonderzoek is een landelijk onderzoek naar roken, drinken, drugsgebruik en internetgebruik onder scholieren (10 t/m 18 jaar) en wordt elke vier jaar uitgevoerd, met in 2019 de laatste meting.

Volgens de Gezondheidsmonitor Jeugd heeft in 2019 51,7% van de vo-leerlingen ooit alcohol gedronken; 18,4% gaf in het onderzoek aan de afgelopen vier weken aan bingedrinken te hebben gedaan. De cijfers van Trimbos laten wel zien dat het alcoholgebruik (‘ooit’, ‘afgelopen maand’ en ‘bingedrinken’) sinds 2000 sterk is afgenomen onder jongeren. Deze daling lijkt echter niet door te zetten. 

Het percentage vo-scholieren dat ooit cannabis heeft gebruikt ligt volgens Trimbos de laatste jaren onveranderd op ongeveer 9%. Als het gaat om xtc, cocaine, amfetamine en paddo’s gaat het om 1 a 2%. Het gebruik van lachgas is toegenomen van 8% in 2015 naar 10% in 2019.

Uit de Gezondheidsmonitor Jeugd blijkt dat in 2019 16,1% van de scholieren ooit heeft gerookt, 2,5% dagelijks en 4% minstens een keer per week. De Trimbos-cijfers laten dat deze percentages meer dan gehalveerd zijn sinds 2000, maar dat ook deze daling stabiliseert. 

Aandachtspunten

Hoewel er dus zeker positieve punten zijn, zien we dat niet alle leerlingen even gezond eten en voldoende bewegen. Qua middelgebruik is er een daling te zien, maar nog roken (te) veel leerlingen of gebruiken ze alcohol of drugs, en de daling vlakt af. Ook is de opkomst van nieuwe middelen, zoals lachgas en nicotinezakjes (snus), een aandachtspunt. 

De afgelopen jaren is ook nieuwe maatschappelijke problematiek opgekomen die de gezondheid van leerlingen negatief kan beïnvloeden, zoals het groeiende gebruik van beeldschermen en social media (wat weer kan leiden tot verslaving, slaapgebrek, weinig beweging etc.).

Uit het onderzoek ‘Geluk onder Druk (2020)’ blijkt verder dat de ervaren druk door schoolwerk de afgelopen jaren behoorlijk is gestegen. Dit wordt bevestigd door bevindingen uit het rapport ‘Druk in het vo’. Deze ervaren druk kan zorgen voor stress en stressgerelateerde klachten, zoals vermoeidheid en slapeloosheid. 

Tenslotte blijkt uit onderzoek dat de verslechterde staat van veel schoolgebouwen (binnenklimaat, ventilatie) gevolgen heeft voor de gezondheid en leerprestaties van leerlingen. 

De coronacrisis heeft veel van bovenstaande problematiek verder versterkt en daarmee een grote negatieve impact gehad op de gezondheid en het welbevinden van veel leerlingen. Hoewel de situatie sterk per leerling kan verschillen, is het algemene beeld dat zij door het thuisonderwijs en de overige coronamaatregelen minder zijn gaan bewegen en minder gezond zijn gaan eten en dat het middelengebruik is toegenomen. Ook ervaarden veel jongeren in coronatijd meer stress en had het vele binnenzitten en gebrek aan sociale contacten een negatieve impact op hun mentale welzijn. Dit beeld wordt bevestigd in onderzoek van het CBS (2021) en onderzoek van de RIVM, Nivel en de GGD’s (2022). Hoewel de schoolgebouwen inmiddels weer open zijn, werken de gevolgen van de coronacris nog steeds door op veel leerlingen. 

In het Nationaal Preventieakkoord (NPA) hebben de Rijksoverheid en 70 maatschappelijke organisaties afspraken gemaakt om Nederland gezonder te maken. Deze afspraken gaan deels specifiek over jongeren. Zo werd als doel gesteld dat alle onderwijsterreinen vanaf 1 augustus 2020 rookvrij zijn (de NVWA handhaaft hierop) en 50% van de schoolkantines gezond. Ook is het doel dat er in 2040 geen tabak- en problematisch alcoholgebruik meer is onder de 18 jaar. In het nieuwe regeerkakkoord is vastgelegd dat ook het thema Bewegen wordt opgenomen in het Nationaal Preventieakkoord. De resultaten van het NPA worden gemonitord.