Onderwijstijd

Scholen hebben momenteel al behoorlijk wat ruimte om binnen de verplichte onderwijstijd het onderwijsprogramma op hun eigen manier in te richten, en zo maatwerk voor leerlingen en/of meer ontwikkeltijd voor leraren mogelijk te maken. In de praktijk blijkt dit voor veel scholen echter nog een flinke puzzel. Om scholen te informeren en inspireren op dit vlak, heeft de VO-raad op een rij gezet wat momenteel moet, kan en mag binnen de wet. 

Zie voor meer informatie ook: 

In een tweejarige pilot krijgen ruim 100 scholen de ruimte om de onderwijstijd binnen de wettelijke kaders anders in te richten en meer tijd vrij te maken voor lesvoorbereiding en/of ontwikkeltijd voor leraren.. De pilot - een initiatief van het ministerie van OCW, de onderwijsbonden en de VO-raad - moet uitwijzen of een herziene balans scholen meer ruimte biedt om te werken aan de kwaliteit van lessen en de aantrekkelijkheid van het lerarenberoep, zonder dat dit ten koste gaat van de kwaliteit van het onderwijs.

Binnen de vastgestelde regels voor de onderwijstijd van leerlingen is er speelruimte om andere keuzes te maken in de hoeveelheid, verdeling en de vorm van de onderwijstijd. De scholen kijken naar wat er binnen de eigen context het beste werkt. Er zijn scholen die bijvoorbeeld ruimte maken in het curriculum, door meer vanuit (vakoverstijgende) leerdoelen te werken in plaats vanuit methodes, of bijvoorbeeld meer samenwerken met andere professionals of organisaties uit de omgeving. Ook zien scholen kansen om vakoverstijgende lessen aan te bieden en lesuren flexibeler in te richten door meer maatwerk te leveren.

Iedere school vormt een projectgroep met leraren, onderwijsondersteuners en schoolleiders. Deze teams werken aan de plannen en zullen doorlopend evalueren en geleerde lessen omzetten in verbeteringen. Zij zorgen er ook voor dat leerlingen en ouders goed betrokken worden. Deelnemende scholen vormen samen een leernetwerk.

klik op de afbeelding voor de infographic

Ontwikkeltijd is tijd waarin leraren structureel ruimte krijgen om zich te verbeteren, verbreden, verdiepen en gezamenlijk vorm te geven aan onderwijsvernieuwing en onderwijsontwikkeling. 

Ontwikkeltijd is een instrument om onderwijsontwikkeling te bevorderen en werkdruk te verlagen. Om te zorgen voor ontwikkeltijd is in de CAO VO 2018/2019 afgesproken dat indien op een school de maximale lestaak van leraren per jaar 750 uur of meer is, deze met 30 klokuren wordt verminderd. Deze klokuren worden verhoogd met de opslagfactor zodat daarmee in totaal 50 uur vrijkomt (CAO VO 2022/2023). 

Ruimte voor ontwikkeltijd kan op verschillende manieren tot stand komen. Een mogelijkheid is om de onderwijstijd (voor leraren) te verminderen. Hierdoor komen er uren vrij die kunnen worden ingezet voor ontwikkeltijd. Een andere optie is om het onderwijs anders te organiseren waardoor er ruimte voor ontwikkeltijd ontstaat.  

In de praktijk blijkt het voor veel scholen een uitdaging te zijn om ontwikkeltijd effectief in te zetten. De ruimte vinden om leraren vrij te spelen is vaak een puzzel en botst met de onderwijstijd van leerlingen en overige taken die leraren hebben. Ook de manier waarop de vrijgekomen tijd wordt ingevuld verschilt per school en blijkt niet overal naar tevredenheid te werken. Dit heeft mogelijk deels te maken met de vraag: waarom zet ik ontwikkeltijd in? En: Wat is het doel van ontwikkeltijd?  

Gesprekken met schoolleiders en leraren in combinatie met onderzoek, voorbeelden op internationaal niveau en andere sectoren leveren een aantal aandachtspunten op die bijdragen aan een effectieve invulling van ontwikkeltijd. Meer hierover lees je in de Verkenning van Ontwikkeltijd die werd uitgevoerd door de VO-raad.

De belangrijkste punten die naar voren kwamen uit de verkenning waar de VO-raad de komende tijd aandacht voor heeft zijn: 

• Het gesprek over ontwikkeltijd tussen de schoolleider en de leraar moet beter worden gevoerd en gefaciliteerd. Er is duidelijkheid nodig over het doel, invulling en effectiviteit om dit gesprek goed te kunnen voeren. 
• ​Er moet naast de kaders die er bestaan een heldere definitie komen van wat ontwikkeltijd eigenlijk inhoudt. Dit kan dan fungeren als basis waarop scholen kunnen voortbouwen en dit vergemakkelijkt het gesprek. 
• Uit onderzoek en (internationale) praktijkvoorbeelden blijkt dat gezamenlijke ontwikkeltijd het meest effectief is. Een gezamenlijke invulling van ontwikkeltijd zou in eerste instantie de insteek moeten zijn. 
• Er moet voldoende ruimte zijn voor de autonomie en keuzevrijheid van de leraar bij de invulling en inrichting van ontwikkeltijd. 
• Ontwikkeltijd en onderwijstijd zijn nauw met elkaar verbonden. De wisselwerking tussen deze twee thema’s moet worden benadrukt en duidelijk op de agenda staan bij gesprekken en ontwikkelingen rondom beide thema’s.  

Lees ook hoe andere scholen binnen de huidige wetgeving rond onderwijstijd ruimte vinden voor maatwerk voor leerlingen en ontwikkeltijd voor docenten. Veel scholen doen dit door anders te organiseren. 

Download onderstaande voorbeelden die we via andere kanalen publiceerden:

Podcastreeks en rapport rond reduceren onderwijstijd

In de podcastserie ‘Minder uren, betere lessen?’ van de HvA gaan experts en betrokkenen in gesprek over de vraag of het reduceren van het aantal lesuren kan bijdragen aan beter onderwijs. Vanuit de praktijk en onderzoek worden mogelijkheden en uitdagingen rond het verminderen van lesuren verkend.  

Er is ook een eindrapport van de podcastreeks beschikbaar, waarin de opbrengst van de gesprekken wordt samengevat en concrete aanbevelingen worden gedaan om meer ontwikkeltijd voor leraren vrij te maken, ondermeer door te kijken naar onderwijstijd.