Basisvaardigheden

De beheersing van de basisvaardigheden door leerlingen – rekenen/wiskunde, taal, burgerschap en digitale geletterdheid – neemt af, zo blijkt uit onder meer de Staat van het Onderwijs 2022 en PISA-2022.

Deze trend is een maatschappelijk probleem en biedt reden tot zorg. Beheersing van de basisvaardigheden is essentieel voor leerlingen om te kunnen functioneren en succes te hebben op school – ook om zich de andere leergebieden en vakken eigen te maken – en later in de samenleving en op de arbeidsmarkt. Onvoldoende beheersing van de basisvaardigheden kan resulteren in schooluitval en maatschappelijke achterstand.

Dit probleem heeft dan ook de aandacht van de politiek en onderwijssector. Opdat ieder kind leert lezen, schrijven en rekenen werd in het regeerakkoord 2022 een ‘masterplan basisvaardigheden’ aangekondigd. In mei 2022 zijn de hoofdlijnen van dit masterplan gepresenteerd. Met dit plan investeert het kabinet structureel 1 miljard euro op jaarbasis om de basisvaardigheden van leerlingen in het funderend onderwijs te versterken. Voor scholen die aan de slag willen met het verbeteren van de basisvaardigheden, komt op korte en langere termijn ondersteuning beschikbaar.

Zo is er een subsidieregeling verbetering basisvaardigheden. Bij de eerste ronde van deze regeling, in het najaar van 2022, werd de regeling zwaar overtekend. Op basis van loting werd bepaald welke scholen subsidie ontvingen. De VO-raad vond het niet voor herhaling vatbaar dat een dergelijke hoeveelheid middelen ongericht over de sector werd verdeeld en riep de minister op een structurele financiële aanpak uit te werken, zodat alle scholen hier duurzaam werk van kunnen maken.

De tweede ronde van de subsidieregeling staat open van 27 maart tot 14 april. De nieuwe regeling wijkt op een aantal punten af van de subsidieregeling in het najaar van 2022. Zo vindt de toekenning van de subsidie  – bij overschrijding van het subsidieplafond - niet langer plaats op basis van een loting, maar op basis van de score op de CBS-indicator.

Lange termijn

Voor de aanpak op de lange termijn schetst de minister vijf pijlers die in de nadere uitwerking van het masterplan centraal staan. Dit zijn:

• extra tijd en ruimte voor kwalitatief goede leraren;
• kennis en beschikbaarheid van effectieve leermiddelen; 
• een goede aansluiting en gedeelde verantwoordelijkheid tussen school en omgeving (ouders, kinderopvang, bibliotheken);
• door middel van onderzoek en monitoring goed zicht krijgen op de resultaten van basisvaardigheden en effectieve interventies;
• het ontwikkelen van een goed, landelijk curriculum, zodat het onderwijs een heldere opdracht heeft.

De inspectie zal voortaan ook scherper toezien op de wettelijke eisen rondom basisvaardigheden. In het nieuwe Onderzoekskader VO dat vanaf 1 augustus van kracht is, is er voor het eerst expliciete aandacht voor de basisvaardigheden taal, rekenen/wiskunde, en burgerschap. Dit heeft onder andere zijn beslag gekregen in de kwaliteitsgebieden (Be)Sturing, Kwaliteitszorg en Ambitie op school-  en bestuursniveau. Van zowel schoolleiding als bestuur wordt dus verwacht dat zij een visie ontwikkelen en actief sturen op specifieke doelen voor bijvoorbeeld taal en rekenen.

Minister Wiersma streeft naar de introductie van een aparte standaard ‘basisvaardigheden’ in de Onderzoekskaders die vanaf volgend schooljaar in werking treden. 

Parallel aan het masterplan loopt een traject van curriculumherziening; dit moet leiden tot een goed landelijk curriculum met heldere kerndoelen, die scholen en leraren houvast bieden bij wat er verwacht wordt dat leerlingen kennen en kunnen. De VO-raad heeft aangedrongen op voortvarendheid in dat traject en maximale duidelijkheid richting scholen in de tussentijd.

Begin november 2022 presenteerde de Onderwijsraad een advies over taal en rekenen. Kern van dit advies is om heldere doelen voor het onderwijs te formuleren op dit vlak, taal- en rekenonderwijs in andere vakken en leergebieden te verankeren, hoge eisen te stellen aan het uitstroomniveau van taal en rekenen aan lerarenopleidingen en in te zetten op voortdurende, effectieve professionalisering van leraren voor taal en rekenen. Dit sluit grotendeels aan bij de (lange termijn) aanpak vanuit het masterplan basisvaardigheden en de lopende curriculumherziening.