Alle onderwerpen

Onderwerp

Burgerschapsonderwijs

De vo-sector wil het burgerschapsonderwijs naar een hoger plan brengen, om zo de burgerschapsvaardigheden van leerlingen in Nederland te versterken. Via het project 'Versterking burgerschap vo' heeft de VO-raad scholen de afgelopen jaren ondersteuning op dit vlak geboden; vanaf 1 juli 2022 wordt deze ondersteuning voortgezet vanuit het Expertisepunt Burgerschap. Daarnaast kondigde het kabinet in mei 2022 structurele jaarlijkse investeringen in onder meer burgerschapsonderwijs aan via het masterplan basisvaardigheden.

Praktijk & ondersteuning

Masterplan basisvaardigheden

Vanuit het ‘Masterplan basisvaardigheden’ van het kabinet is en komt ondersteuning beschikbaar voor po- en vo-scholen om een impuls te geven aan onder meer de burgerschapsvaardigheden van leerlingen. Zie voor meer informatie de themapagina 'Basisvaardigheden'. 

Expertisepunt burgerschap

Per 1 juli 2022 is het project burgerschap vo van de VO-raad beëindigd. Voor actuele informatie, tips en inspiratie over het vormgeven van burgerschapsonderwijs kunnen scholen voortaan terecht bij het Expertisepunt Burgerschap.

Hieronder licht de VO-raad het belangrijkste ondersteuningsaanbod - vanuit het project 'Burgerschap vo' van de VO-raad en andere partijen - uit. Op termijn zal dit aanbod allemaal een plek krijgen bij het Expertisepunt Burgerschap. 

Quickscan & toolbox burgerschap

Aan de hand van de QuickScan Burgerschap kan je als school bepalen waar je staat als het gaat om burgerschap en op welke onderdelen de school zich nog verder kan ontwikkelen. Vervolgens kan je hiermee aan de slag met behulp van de Toolbox Burgerschap. Deze toolbox biedt op de diverse thema's tips, links en informatie om een volgende stap te zetten.

De Quickscan en Toolbox zijn recentelijk vernieuwd en worden nu beheerd door het Expertisepunt Burgerschap. De oude QuickScan Burgerschap vo van de VO-raad is niet meer toegankelijk. 

Publicaties & tools

Daarnaast willen we een aantal publicaties en tools uitlichten:

Praktijkvoorbeelden

Daarnaast kan inspiratie worden geput uit goede voorbeelden van hoe andere scholen invulling geven aan burgerschapsonderwijs. 

In 2025 is een serie praktijkvoorbeelden gemaakt specifiek rond de vraag hoe scholen kunnen omgaan met polarisatie: 

1 / 3
Praktijkvoorbeeld
i

De Argo is een kleine school voor voortgezet speciaal onderwijs in Terneuzen en omstreken. Niek Wisse, kookdocent op de hoofdlocatie van deze school, vertelt hoe ze hier omgaan met polarisatie en dit proberen tegen te gaan. “Steeds komt op onze school de boodschap terug: we zijn allemaal verschillend en het is belangrijk elkaar te respecteren en te helpen. In onze lessen en activiteiten, tijdens gesprekken met leerlingen, en ook door dit als onderwijspersoneel voor te leven.”

“Laten zien hoe je met elkaar om kunt gaan”
Praktijkvoorbeeld
i

X11 in Utrecht, een vmbo/havo school gericht op media en vormgeving, heeft een diversiteitskalender. Op deze kalender, samengesteld door leraren en leerlingen, staan verschillende dagen die de school viert. Op deze manier staan alle culturen en identiteiten een keer in de spotlight. De school hoopt hiermee bij te dragen aan meer tolerantie.

“We zetten alle culturen en identiteiten een keer in de spotlight”
Praktijkvoorbeeld
i

Het Van Lodenstein College (locatie Kesteren) is een reformatorische scholengemeenschap voor praktijkonderwijs, vmbo, havo en vwo in een dorp in de Betuwe. Hoe zorg je bij de leerlingen van deze school – die voornamelijk met gelijkgestemde mensen met eenzelfde achtergrond opgroeien – voor begrip en verbinding met mensen die ‘anders’ zijn? Jan Willem Ruitenberg, docent wiskunde op de locatie in Kesteren, vertelt over hoe zijn school polarisatie zoveel mogelijk voorkomt en aanpakt.

Een blik bieden op de buitenwereld
"We brengen het gemeenschapsgevoel verder”
i

Hoe kan je als school met een diverse leerlingenpopulatie, in een maatschappij waarin het wij-zij gevoel steeds meer lijkt toe te nemen, zorgen voor begrip en verbinding tussen leerlingen? “Het gaat erom dat je blijft proberen dingen van de grond te krijgen op dit vlak, tegen de maatschappelijke ontwikkelingen in”, aldus Hinke Brinkman, afdelingsleider op het Spinoza Lyceum in Amsterdam. “Constant het gesprek blijven voeren, het goede voorbeeld geven en investeren in de school als gemeenschap, zijn heel belangrijk.”

Praktijkvoorbeeld
26 maart 2025
“Je moet kennismaking bewust organiseren”
i

Op het DaCapo College in Sittard krijgen leerlingen van het vmbo en de eerste opvang anderstaligen (EOA) samen in één schoolgebouw les. Dat betekent echter niet dat hun werelden automatisch samenkomen, aldus Tim Bominaar, conrector vmbo op de school. “Leerlingen bij elkaar in huis zetten, maar niet laten kennismaken, dat werkt niet. Dan krijg je een school in een school.” Op het DaCapo College steekt men daarom veel tijd en energie in het organiseren van deze kennismaking en in het elkaar meenemen in het verhaal van de ander.

Praktijkvoorbeeld
20 maart 2025
Moeilijke gesprekken op een grootstedelijke school: “Werk aan een goede relatie met de klas, ken je positie en kies een geschikte werkvorm”
i

Als docent maatschappijleer en maatschappijwetenschappen op verschillende middelbare scholen in Utrecht weet Jonas Vergeldt wat polarisatie in de klas betekent. Tegenwoordig werkt hij op Descart en is hij verbonden aan de onderzoeksgroep Dialoog+. Als docent voert hij vaak bewust gesprekken over gevoelige onderwerpen in de klas. “Werk aan een goede relatie met de klas, ken je eigen positie en kies een geschikte werkvorm. Een gevoelig onderwerp met de hele klas willen bespreken, is een beginnersfout. Dat is echt de Champions League.”

Praktijkvoorbeeld
12 maart 2025

Lees ook de overige voorbeelden rond burgerschapsonderwijs: 

'De politiek dichtbij - Hoe brengen leraren de politiek in de klas?
i

Hoe brengen leraren de politiek in de klas? Vier leraren die lesgeven in maatschappijleer, maatschappijkunde en maatschappijwetenschappen, vertellen in het VO-magazine van november 2023 over hoe ze leerlingen enthousiasmeren voor politiek. Van het maken van een eigen politieke partij tot een politieke jongerendag op het gemeentehuis.

download
Werken met een transitieteam: "Schoolontwikkeling doen wij samen met docenten."
i

Met onder andere brede vorming wil RSG Enkhuizen (mavo, havo en atheneum) hun leerlingen zo goed mogelijk voorbereiden op het leven in de maatschappij.

Praktijkvoorbeeld
27 februari 2023
"We leren leerlingen de kunst van het samenleven"
i

Op het Metis Montessori Lyceum is het vak Wereldburgerschap een rode draad door de schoolcarrière van leerlingen. 

Praktijkvoorbeeld
11 maart 2021
‘Levensecht leren’ leidt leerlingen op voor hun toekomst
i

Op CSG Ulbe van Houten geloven ze in ‘show, don’t tell’.

Praktijkvoorbeeld
16 september 2020
Videoportretten: burgerschapsonderwijs op diverse scholen
i

Sinds augustus 2021 zijn scholen verplicht om burgerschapsonderwijs aan te bieden. Om scholen te informeren en vooral ook te inspireren zijn er videoportretten gemaakt van scholen, die bij de inrichting van hun burgerschapsonderwijs gebruikmaken van wetenschappelijke inzichten.

Video
30 november 2022
Publicatie '9 IJkpunten voor goed burgerschapsonderwijs met voorbeelden uit de praktijk (2021)
i

Deze publicatie bevat negen ijkpunten die je als checklist of spoorboekje kunt gebruiken bij het vormgeven van kwalitatief goed burgerschapsonderwijs.

download
Brochure 'Aandacht voor burgerschap' - praktijkvoorbeelden uit het vo (2020)
i

In de brochure 'Aandacht voor burgerschap' vind je voorbeelden van scholen die op eigen wijze, doelgericht en met resultaat werken aan hun burgerschapsopdracht.

download