Onderwerp
Burgerschapsonderwijs
De vo-sector wil het burgerschapsonderwijs naar een hoger plan brengen, om zo de burgerschapsvaardigheden van leerlingen in Nederland te versterken. Via het project 'Versterking burgerschap vo' heeft de VO-raad scholen de afgelopen jaren ondersteuning op dit vlak geboden; vanaf 1 juli 2022 wordt deze ondersteuning voortgezet vanuit het Expertisepunt Burgerschap. Daarnaast kondigde het kabinet in mei 2022 structurele jaarlijkse investeringen in onder meer burgerschapsonderwijs aan via het masterplan basisvaardigheden.
Praktijk & ondersteuningMasterplan basisvaardigheden
Vanuit het ‘Masterplan basisvaardigheden’ van het kabinet is en komt ondersteuning beschikbaar voor po- en vo-scholen om een impuls te geven aan onder meer de burgerschapsvaardigheden van leerlingen. Zie voor meer informatie de themapagina 'Basisvaardigheden'.
Expertisepunt burgerschap
Per 1 juli 2022 is het project burgerschap vo van de VO-raad beëindigd. Voor actuele informatie, tips en inspiratie over het vormgeven van burgerschapsonderwijs kunnen scholen voortaan terecht bij het Expertisepunt Burgerschap.
Hieronder licht de VO-raad het belangrijkste ondersteuningsaanbod - vanuit het project 'Burgerschap vo' van de VO-raad en andere partijen - uit. Op termijn zal dit aanbod allemaal een plek krijgen bij het Expertisepunt Burgerschap.
Quickscan & toolbox burgerschap
Aan de hand van de QuickScan Burgerschap kan je als school bepalen waar je staat als het gaat om burgerschap en op welke onderdelen de school zich nog verder kan ontwikkelen. Vervolgens kan je hiermee aan de slag met behulp van de Toolbox Burgerschap. Deze toolbox biedt op de diverse thema's tips, links en informatie om een volgende stap te zetten.
De Quickscan en Toolbox zijn recentelijk vernieuwd en worden nu beheerd door het Expertisepunt Burgerschap. De oude QuickScan Burgerschap vo van de VO-raad is niet meer toegankelijk. |
Publicaties & tools
Daarnaast willen we een aantal publicaties en tools uitlichten:
Hoe werk je stap voor stap aan burgerschapsonderwijs? Wat moet écht en waar zit ruimte voor eigen accenten? En hoe krijg je je team mee? Bureau Common Ground ondersteunde meer dan 400 vo-scholen bij de ontwikkeling van hun burgerschapsonderwijs en bundelde de opgedane ervaringen en inzichten in de derde editie van het ‘Handboek Burgerschapsonderwijs’. Het handboek bevat ook verwijzingen naar wetenschappelijk onderzoek en praktijkvoorbeelden.
Dit katern schetst een beeld van burgerschapsonderwijs in de school en van de rol die schoolleiders en bestuurders daarbij kunnen spelen. Experts delen hun inzichten en schoolleiders vertellen hoe zij burgerschap precies vormgeven binnen hun organisatie.
Hoe zorg je ervoor dat burgerschapsonderwijs aansluit bij de waarden en visie van jouw school?
Deze poster maakt inzichtelijk welke thema's allemaal onder burgerschap vallen.
Scholingsaanbod
Praktijkvoorbeelden
Daarnaast kan inspiratie worden geput uit goede voorbeelden van hoe andere scholen invulling geven aan burgerschapsonderwijs.
In 2025 is een serie praktijkvoorbeelden gemaakt specifiek rond de vraag hoe scholen kunnen omgaan met polarisatie:

De Argo is een kleine school voor voortgezet speciaal onderwijs in Terneuzen en omstreken. Niek Wisse, kookdocent op de hoofdlocatie van deze school, vertelt hoe ze hier omgaan met polarisatie en dit proberen tegen te gaan. “Steeds komt op onze school de boodschap terug: we zijn allemaal verschillend en het is belangrijk elkaar te respecteren en te helpen. In onze lessen en activiteiten, tijdens gesprekken met leerlingen, en ook door dit als onderwijspersoneel voor te leven.”

X11 in Utrecht, een vmbo/havo school gericht op media en vormgeving, heeft een diversiteitskalender. Op deze kalender, samengesteld door leraren en leerlingen, staan verschillende dagen die de school viert. Op deze manier staan alle culturen en identiteiten een keer in de spotlight. De school hoopt hiermee bij te dragen aan meer tolerantie.

Het Van Lodenstein College (locatie Kesteren) is een reformatorische scholengemeenschap voor praktijkonderwijs, vmbo, havo en vwo in een dorp in de Betuwe. Hoe zorg je bij de leerlingen van deze school – die voornamelijk met gelijkgestemde mensen met eenzelfde achtergrond opgroeien – voor begrip en verbinding met mensen die ‘anders’ zijn? Jan Willem Ruitenberg, docent wiskunde op de locatie in Kesteren, vertelt over hoe zijn school polarisatie zoveel mogelijk voorkomt en aanpakt.
Hoe kan je als school met een diverse leerlingenpopulatie, in een maatschappij waarin het wij-zij gevoel steeds meer lijkt toe te nemen, zorgen voor begrip en verbinding tussen leerlingen? “Het gaat erom dat je blijft proberen dingen van de grond te krijgen op dit vlak, tegen de maatschappelijke ontwikkelingen in”, aldus Hinke Brinkman, afdelingsleider op het Spinoza Lyceum in Amsterdam. “Constant het gesprek blijven voeren, het goede voorbeeld geven en investeren in de school als gemeenschap, zijn heel belangrijk.”
Op het DaCapo College in Sittard krijgen leerlingen van het vmbo en de eerste opvang anderstaligen (EOA) samen in één schoolgebouw les. Dat betekent echter niet dat hun werelden automatisch samenkomen, aldus Tim Bominaar, conrector vmbo op de school. “Leerlingen bij elkaar in huis zetten, maar niet laten kennismaken, dat werkt niet. Dan krijg je een school in een school.” Op het DaCapo College steekt men daarom veel tijd en energie in het organiseren van deze kennismaking en in het elkaar meenemen in het verhaal van de ander.
Als docent maatschappijleer en maatschappijwetenschappen op verschillende middelbare scholen in Utrecht weet Jonas Vergeldt wat polarisatie in de klas betekent. Tegenwoordig werkt hij op Descart en is hij verbonden aan de onderzoeksgroep Dialoog+. Als docent voert hij vaak bewust gesprekken over gevoelige onderwerpen in de klas. “Werk aan een goede relatie met de klas, ken je eigen positie en kies een geschikte werkvorm. Een gevoelig onderwerp met de hele klas willen bespreken, is een beginnersfout. Dat is echt de Champions League.”
Lees ook de overige voorbeelden rond burgerschapsonderwijs:

Het Agnieten College in Zwartsluis biedt vmbo en de eerste drie leerjaren van havo en vwo aan. Ze wilden havo/vwo-onderwijs duidelijker profileren en aantrekkelijker maken, maar ook laten aansluiten op de huidige maatschappij.

In september 2022 zijn de eerste leerlingen van de CSG Anna Maria van Schuurman in Franeker en de CSG Ulbe van Houten in Sint Annaparochie vanaf het eerste leerjaar met de nieuwe leerroute techniek LTS 2.0 begonnen. Met als doel om leerlingen soepeler te laten doorstromen naar een opleiding en een baan in de techniek, waar veel behoefte aan is.

Om je plek te vinden en te functioneren in onze complexe samenleving, is meer nodig dan alleen kennis uit boeken. Op het Vox College is brede vorming een structureel onderdeel van het lesprogramma.
Hoe brengen leraren de politiek in de klas? Vier leraren die lesgeven in maatschappijleer, maatschappijkunde en maatschappijwetenschappen, vertellen in het VO-magazine van november 2023 over hoe ze leerlingen enthousiasmeren voor politiek. Van het maken van een eigen politieke partij tot een politieke jongerendag op het gemeentehuis.
Met onder andere brede vorming wil RSG Enkhuizen (mavo, havo en atheneum) hun leerlingen zo goed mogelijk voorbereiden op het leven in de maatschappij.
Op het Metis Montessori Lyceum is het vak Wereldburgerschap een rode draad door de schoolcarrière van leerlingen.
Op CSG Ulbe van Houten geloven ze in ‘show, don’t tell’.
Sinds augustus 2021 zijn scholen verplicht om burgerschapsonderwijs aan te bieden. Om scholen te informeren en vooral ook te inspireren zijn er videoportretten gemaakt van scholen, die bij de inrichting van hun burgerschapsonderwijs gebruikmaken van wetenschappelijke inzichten.
Deze publicatie bevat negen ijkpunten die je als checklist of spoorboekje kunt gebruiken bij het vormgeven van kwalitatief goed burgerschapsonderwijs.
In de brochure 'Aandacht voor burgerschap' vind je voorbeelden van scholen die op eigen wijze, doelgericht en met resultaat werken aan hun burgerschapsopdracht.
Video's
Bekijk ook de informatieve video's over burgerschapsonderwijs.
Relevante websites
Tenslotte hieronder een overzicht van de websites van relevante initiatieven op het vlak van burgerschapsonderwijs:
Volg ook de pagina van het Expertisepunt Burgerschap op LinkedIn: met actualiteiten, praktische tips, praktijkvoorbeelden en meer. |