Artikelen

Stichting Quadraam uit regio Arnhem, Liemers en Overbetuwe startte zo’n 7 jaar geleden met haar eigen huisacademie: Quriuz. Medewerkers vanuit alle 14 scholen – docenten, OOP’ers en leidinggevenden – maken hier gebruik van de expertise en talenten van hun collega’s om te netwerken en verder te professionaliseren. Wij spraken trainer Babs Hermsen, Hans de Reus (HR-directeur) en Lizanne Hompe (HR&O-netwerkpartner). We lichten de huisacademie uit ter inspiratie voor andere scholen en stichtingen, en gaan in op de plek die het leertraject Oriëntatie op leiderschap van de VO-academie heeft gekregen in de loopbaanlijn voor leidinggevenden.

De helpdesk van de VO-raad helpt schoolbesturen bij vragen over onderwijs- en werkgeverszaken. Regelmatig geven we op deze site antwoord op een vraag die bij meer scholen speelt. Dit keer antwoord op de vraag of er gevolgen zijn voor de hoogte van de jubileumuitkering als een medewerker langdurig ziek is, wordt gekort en een jubileumdatum bereikt.

Van de cultuursector tot het hoger onderwijs en gemeenten, wanneer het gaat om cyberincidenten zoals phishing en ransomware aanvallen of datalekken blijft geen sector gespaard. Daar waar een (fysieke of digitale) deur openstaat kunnen cybercriminelen naar binnen glippen om hun slag te slaan. In dit artikel zijn praktijkvoorbeelden uit diverse sectoren gebundeld, om als bestuurders sectoroverstijgend van elkaar te kunnen leren. Want ook in het onderwijs zijn bestuurders eindverantwoordelijk voor informatiebeveiliging en privacy. Wanneer je organisatie getroffen wordt door een cyberincident en je niet goed voorbereid bent, kunnen de continuïteit van het onderwijs, het voortbestaan en het imago van de organisatie op het spel staan. Lees dus snel de lessen van andere bestuurders.

Deze week zijn de cao-onderhandelingen met de bonden geklapt. Dat is jammer. Het ging niet mis op loon, maar op het thema werkdruk. We zijn het niet oneens over het probleem van werkdruk, maar wel over de aanpak ervan. Wat is er aan de hand?

Het nieuwe schooljaar is weer in volle gang. De één start in dezelfde rol als vorig schooljaar, de ander begint dit schooljaar in een nieuwe rol aan een nieuw hoofdstuk. Als startende schoolleider of bestuurder komt er veel op je af: alles is nieuw, je hebt nieuwe taken en verantwoordelijkheden, en wellicht brengt het ook een bepaalde spanning met zich mee. Aandacht voor de begeleiding van starters in het voortgezet onderwijs is dus van onmiskenbaar belang. Maar hoe zorg je als schoolleider of bestuurder ervoor dat je goed begeleid wordt?

In de leesbevorderingsprojecten van het CSG Augustinus in Groningen gaan lezen en burgerschapsvorming hand in hand. Met een van deze projecten – over dak- en thuislozen – won de school in 2022 de Nationale Onderwijsprijs. Het stimuleerde docent Nederlands Dirk Spijk, één van de bedenkers van dit project, om meer leesbevorderingsprojecten op te zetten. Dat past mooi in het taalbeleid van het Augustinus, waarin lezen een prominente plaats heeft. Marjonne Wissink, docent Engels, is lid van de taalcommissie die het taalbeleidsplan van de school heeft geschreven.

Voor veel docenten is lesgeven het allermooiste dat er is. Maar ook als docent zijn er genoeg mogelijkheden om door te groeien. Dit ondervond Maarten van Heijningen, docent maatschappijleer en -wetenschappen aan het d’Oultremont College in Drunen. Met spoed was er iemand nodig als teamleider vwo, en Maarten wierp zich hiervoor op. Zo zette hij zijn eerste stap richting het teamleiderschap.

Hoe kun je doorgroeien als schoolleider en wat leer je van werkvormen zoals intervisie en andere schoolleiders? De antwoorden op deze elementaire vragen - en de toegevoegde waarde en inzichten die het oplevert - licht Hugo Vos toe in dit interview. Vos is locatiedirecteur van het Nuborgh College Veluvine in Nunspeet en volgde het leertraject Beginnend eindverantwoordelijk schoolleider van de VO-academie. Hoe ervaarde hij het traject?

“Ik vond het een prettig traject. De sprekers waren heel inspirerend, de keynote was een goed startmoment en met elkaar in de intervisie allerlei casussen doorakkeren leerzaam”. Aan het woord is Tijs Gerritsen, afdelingsleider van de havo-afdeling op het Oosterlicht College in Nieuwegein. Hij volgde het leertraject Beginnend schoolleider en blikt terug op zijn ervaringen.

Het idee dat je collega’s een stap verder kunt helpen in de invulling van hun werk: hoe mooi is dat? In de opleiding tot VO-managementcoach leer je in een aantal bijeenkomsten hoe je (beginnende) collega’s in de sector met coaching ondersteunt om te professionaliseren. Conrector Mirjam Mensch van het Tabor College Oscar Romero in Hoorn neemt je mee in haar ervaringen met de opleiding als recent gecertificeerde VO-managementcoach.

Digitale veiligheid is in het onderwijs van cruciaal belang. Leerlingen, ouders en medewerkers vertrouwen ons immers hun gegevens toe. Maar wat is ‘veilig genoeg’? Vereniging OMO heeft een organisatiebrede aanpak voor al haar (ruim zestig) scholen in Noord-Brabant.

Stevig, deskundig én onafhankelijk: zo ziet de ideale examencommissie eruit. Maar wie zet je er dan in? En hoe komt zo’n commissie goed in positie? Drie scholen vertellen.

De helpdesk van de VO-raad helpt schoolbesturen bij vragen over onderwijs- en werkgeverszaken. Regelmatig geven we op deze site antwoord op een vraag die bij meer scholen speelt. Dit keer antwoord op de vraag of de verschillende aanspraken in de CAO VO naar rato van de betrekkingsomvang zijn of niet?

Een doorlopende leeslijn, een leesmonitor en de inzet van lees- en mediaconsulenten; het zijn belangrijke ingrediënten van het programma ‘Waalwijk Taalrijk’, waarin de gemeente Waalwijk, de bibliotheek, scholen, kinderopvang- en welzijnsorganisaties samenwerken om de taalontwikkeling en het leesplezier van kinderen en jongeren te stimuleren. Alle po- en vo-scholen in Waalwijk doen mee. Els Klerkx, Ank Joosen en Nicolle Sommer vertellen over het programma en de ervaringen. Klerkx is beleidsmedewerker van de gemeente Waalwijk, Joosen is programmacoördinator Educatie bij de Bibliotheek Midden-Brabant en Nicolle Sommer is directeur van de Walewyc mavo in Waalwijk.

In Heerenveen werd in oktober 2023 feestelijk een nieuwe school geopend: KiiM. Een school voor jongeren van 10 tot 18 jaar. De school werkt met heterogene groepen waarin alle onderwijsrichtingen en -jaren samenkomen. Uiteindelijk kiezen leerlingen rond hun 14e voor een onderwijsrichting. Moniek Bergsma, directeur van KiiM, vertelt over hun onderwijsconcept, hoe later selecteren werkt en hoe dit bijdraagt aan het vergroten van kansengelijkheid.

Wanneer anderstalige nieuwkomersleerlingen vanuit een Internationale Schakelklas (ISK) instromen in het reguliere vo, kan er soms twijfel zijn bij scholen: komt het wel goed? “Schuif die twijfel opzij en gebruik hun komst als positieve trigger om verder werk te maken van het taalbeleid”, aldus Lies Alons, directeur Onderwijs van het ITTA (Kennisinstituut voor Taalontwikkeling) in Amsterdam. “Het begeleiden van anderstalige leerlingen bij hun verdere taalverwerving en het investeren in taalontwikkelend lesgeven, levert grote resultaten op. Het kan een impuls geven aan het taalniveau van álle leerlingen in de school. Het is dus heel relevant voor scholen, ook met het oog op de dalende basisvaardigheden, om hier mee aan de slag te gaan.”

Toen het Zuiderlicht College in 2017 aan de slag ging met maatwerk en een pilotklas startte, werd dit een succes. Na afloop van de pilot lag de uitdaging voor directeur Olga Onrust en teamleider Sharon Boughanem om de geleerde lessen verder uit te rollen. Hier vertellen ze hoe ze maatwerk langzaam maar zeker in het dna van de school hebben weten te verweven.

Op het Bonhoeffer College kwamen ze er tijdens de startanalyse van de ontwikkeling naar een formatieve cultuur achter dat het helemaal geen nieuwe manier van werken was. Ze deden het al grotendeels. Ze waren zich er alleen niet van bewust. Vandaar de tip van kartrekker Moniek Makkink en schoolleider Sjabbo Smedes: “Goed stilstaan bij de beginsituatie, gaf ons een vliegende start voor de rest van de schoolontwikkeling.”

Op mijn bureau ligt De Staat van het Onderwijs van de Inspectie van het Onderwijs, ruim 130 pagina’s vol feiten en cijfers. Welk verhaal vertellen deze cijfers? De inspectie zelf vat dat verhaal samen in de kop boven haar eigen persbericht: Grote groep onvoldoende scholen moet leren van scholen waar het goed gaat. Kranten nemen dit beeld over met koppen als ‘Eén op de vijf scholen ondermaats’ (AD). Toch is het mogelijk om met dezelfde cijfers en feiten in de hand een heel ander beeld te schetsen. Daarom mijn alternatieve Staat van het Onderwijs.

Het Van Maerlantlyceum (VML) startte drie jaar terug met formatief leren. Muziekleraar Anne Swinkels pakte dit groots aan. Sinds maart 2023 ontwerpt zij haar lessen volgens enkele principes van de ‘leeruitkomsten-leren-methode’, waarmee ze als VO-expert bij Fontys Academy of the Arts (FAA) werkt. Het ontwerpen van de lessen maakt onderdeel uit van het onderzoek dat ze sinds 2022 doet. Daarnaast onderzoekt ze in hoeverre VML-leraren inmiddels formatief handelen, en hoe goed de methode die bij FAA wordt gehanteerd toepasbaar is in het vo. Hoe pakt ze haar onderzoek aan?

Een van de belangrijkste onderdelen van het VO-congres zijn de workshops. Hieronder kan je de presentaties (terug)zien die we kunnen delen. De presentaties zijn niet voor commercieel gebruik bedoeld.

“Mavo, havo, vwo, dat zijn niet meer dan woorden voor leerlingen in groep 8. Het leeft nog niet, ze hebben er nog niet echt een idee bij wat het inhoudt.” Aldus Ronald Smidts, onderwijsdirecteur van het Liemers College (locatie Didam). Deze school kent daarom op de locatie in Didam een tweejarige heterogene brugklas mavo, havo, vwo. “Het belangrijkste voor ons is dat leerlingen in deze twee jaar kunnen uitproberen, ontdekken, beleven, voordat een keuze in onderwijsrichting wordt gemaakt. Alleen door zelf te ervaren, kan je erachter komen wat bij je past, zo is onze overtuiging. Dit maakt een wereld van verschil.”

Drie jaar geleden stond het Keizer Karel College in Amstelveen voor een pittige opgave: er was sprake van een onvoorziene financiële tegenslag, de lessentabel was overvol en de school had een groeiopdracht van de gemeente. Om het financiële gat te dichten en voor leerlingen meer ruimte in het rooster te creëren, werd de lestijd met 15% gereduceerd. De schoolleiding liet de vaksecties bepalen hoe en waar zij die uren konden besparen. Vanaf het begin was de personeelsgeleding van de medezeggenschapsraad bij dat proces betrokken.

Het Tabor College d’Ampte biedt twee technische opleidingen met een doorlopende leerroute naar het mbo. Op het rooster staan minder uren voor biologie en wiskunde, en het vak drama ontbreekt. Zo komt meer onderwijstijd vrij voor de technische vakken en daardoor doen de leerlingen al in het derde jaar eindexamen in het beroepsgerichte vak. Doordat ze in het vierde jaar geen technieklessen meer volgen, ontstaat ruimte om één dag per week naar het mbo te gaan én een dag mbo-stage te lopen.

In leerjaar 1 van het nieuwe Metropolis Lyceum geven leraren in teams vakoverstijgend les en bouwen ze het lesprogramma vanuit de leerdoelen op. Ze geven les in negen blokken van drie uur per week en het tiende blok is vrijgemaakt voor ontwikkeltijd voor de leraren. Dit leidt tot meer efficiëntie in onderwijstijd en laat volgens teamleider Anne de Hoop het onderwijsvlammetje branden.

Het onderwijs van ALASCA, de Amsterdam Liberal Arts and Sciences Academie, is er helemaal op gericht dat leerlingen straks vloeiend de stap naar het hoger onderwijs kunnen zetten. Dat is te zien in het lesaanbod én in de toetspraktijk, waar autonomie voor leerlingen een hoofdrol speelt.

“We zeggen vaak: tussen de 10 en 14 jaar valt er nog een wereld te vinden en te winnen voor veel leerlingen. Met SOOOOL 10-14 willen we hen een brede blik meegeven op wat er allemaal bestaat en kan – qua vakken, richtingen, beroepen – en hen extra ruimte en tijd bieden om hierbinnen zelf op ontdekkingsreis te gaan. Ook is er extra tijd en aandacht voor hun persoonlijke en sociale ontwikkeling. Pas als duidelijk is wat past en als ze er klaar voor zijn, volgt dan de overstap naar het vo.” Aldus Dorien Stals, teamleider van dit onderwijsconcept, een samenwerking tussen de vo-scholen Yuverta en het Dendron College – beiden in Horst – en de Dynamiek Scholengroep (po) in Horst aan de Maas en Venray.

De afgelopen week verschenen er in het dagblad Trouw drie interessante artikelen over de waarde van brede scholengemeenschappen. Dit naar aanleiding van recent onderzoek door SEOR en Oberon. Het onderzoek toont aan dat het huisvesten van meerdere onderwijsrichtingen in één gebouw de segregatie stevig kan verminderen. Bovendien draagt het bij aan kansengelijkheid omdat het voor leerlingen veel gemakkelijker is om van onderwijsrichting te veranderen. In een tijd waarin we ons zorgen maken over de toenemende segregatie en polarisering zou juist de school de plek kunnen zijn waar je niet in je eigen bubbel zit. De in Trouw geciteerde theoloog Erik Borgman noemt het “de school als bouwplaats voor een inclusieve samenleving”.

Samenwerking is geen vanzelfsprekendheid, zélfs niet als je als Internationale Schakelklas (ISK) en samenwerkingsverband van vo-scholen een kantoor deelt en elkaar letterlijk op de gang tegenkomt. Je moet het actief oppakken, aldus Monique Mulder en Anneke Janssen, respectievelijk coördinator zorg & onderwijs en teamleider bij de ISK in Doetinchem, en Léjan ter Steeg, directeur van het SWV Doetinchem. In onderstaand artikel vertellen ze hoe zij deze samenwerking van de grond hebben gekregen en wat dit kan opleveren.

Conrector en ​​leraar Frans Katja Abbink en leraar maatschappijleer Mieke Nijbroek van het Vrijzinnig Christelijk Lyceum (VCL) in Den Haag maakten sinds schooljaar 2023/2024 stappen op het gebied van formatief handelen als een ontdekkingstocht naar een onderwijsverbetering. Dat deden ze door op gestructureerde wijze de te nemen stappen in een ontwikkelproces te volgen.

De VO-raad organiseert voor haar leden de komende maanden in het land een aantal dialoogsessies Beroepsprofiel & Accreditatie. Nadat vorig jaar met de goedkeuring van het beroepsprofiel bestuurder in het funderend onderwijs een eerste stap gezet is naar verdere professionalisering van bestuurders, is het inrichten van een systeem van accreditatie nu de volgende stap.

De VO-raad heeft een netwerk opgezet voor HR-functionarissen in het voortgezet onderwijs, van wie het schoolbestuur lid is van de VO-raad. Bij deelname aan dit netwerk krijg je meer informatie over recente ontwikkelingen rond werkgeverszaken en professionalisering van de schoolorganisatie (onder meer CAO VO, banenafspraak, arbeidsrecht, lerarentekort, strategisch hrm), kan je praktijkvoorbeelden en oplossingen delen met collega’s uit het veld én kan je de VO-raad van input voorzien rond deze thema’s.

Maandagochtend: je start je computer op. Alle bestanden zijn geblokkeerd, je kunt niets openen. ‘Ik dacht meteen aan een hack en besefte dat dit groot was. Onze ICT-experts hebben alles direct offline gezet en ik heb samen met mijn medebestuurder een crisisteam opgezet’, vertelt Tijs van der Wielen, lid Raad van Bestuur bij de Koninklijke Auris Groep. Hij kijkt terug op intense weken om de schade voor de zorg- en onderwijsorganisatie te beperken.

Op het Comenius Dalton in Rotterdam is inclusie een belangrijk thema. De mavo-havo school in het multiculturele Rotterdam zoekt ‘elke dag naar manieren om onszelf verder te ontwikkelen en onze school inclusiever te maken’. En daar hoort ook werken aan diversiteit bij, volgens directeur Somaia Yaagoub. Docenten en onderwijsondersteunend personeel van de school volgden daarom op 9 november onder leiding van prof dr. Saniye Çelik, een inspiratiesessie over diversiteit en inclusie. ‘Diversiteit gaat om het besef dat iedereen iets toevoegt’. Voion schreef er het volgende verslag en interview over.

De helpdesk van de VO-raad helpt schoolbesturen bij vragen over onderwijs- en werkgeverszaken. Regelmatig geven we op deze site antwoord op een vraag die bij meer scholen speelt. Dit keer antwoord op de vraag: wanneer een werkgever uiterlijk aan een werknemer duidelijkheid moet geven over het verloop van zijn tijdelijke arbeidsovereenkomst (aanzegverplichting)?

Een hack van het ict-systeem, waardoor gijzelsoftware kon worden geïnstalleerd en alle servers en gegevens onbereikbaar waren, dat gebeurde bij OSG Hengelo. ‘Heel vervelend, maar we huren experts in en die lossen dat met onze ict-mensen wel op. Dat dacht ik even. Maar het werd een nachtmerrie waarin we voor duivelse dilemma’s kwamen te staan’, zegt schoolbestuurder Arjan Brunger.

Met goed samenspel kunnen bestuurders en schoolleiders verschil maken voor de kwaliteit van het onderwijs. Drie schoolleiders die actief zijn binnen Schoolleiders VO vertellen hoe zij dat aanpakken. Artikel uit het VO-magazine, november 2023.

“Door mijn rol in de themacommissie governance en interesse voor goed bestuur in organisaties, governance en alle vraagstukken die met kwaliteit en ethiek te maken hebben, heb ik mij aangemeld voor de pilot. Accreditatie kwam op het ‘bordje’ van de themacommissie terecht, daarom vond ik het interessant hieraan mee te doen. Maar ook omdat dit een goede ontwikkeling voor de beroepsgroep is”, aldus Melle de Vries, bestuurder van GSR in Rotterdam en Rijswijk.

Het Cygnus Gymnasium in Amsterdam is sinds dit schooljaar een smartphonevrije school. Een belangrijke factor hierbij is dat de school het ziet als een ‘work in progress’, waarbij het beleid al gaandeweg steeds verder wordt aangepast en verfijnd. Vijf vragen aan rector Freek op ’t Einde.

Bij een nieuwe stap in onze loopbaan komen er allerlei vragen en uitdagingen op ons pad. Hoe zorg ik ervoor dat ik die volgende stap vanuit kracht en vertrouwen tegemoet kan zien? Wat is daarin persoonlijk leiderschap tonen? Hoe heb ik oog voor de groei van de starter en hoe kan ik vanuit verbinding samen meer bereiken, met minder moeite? Met deze vragen trapte prof. Gabriël Anthonio de eerste Inspiratiedag af in het kader van de Week van de Starter.