*

Het Eijkhagen College in Landgraaf ontwikkelde zelf een nieuw vak in de onderbouw: ‘Exact’. Hierin worden de vakken biologie, natuurkunde, scheikunde én techniek gecombineerd. Op die manier hopen ze meer leerlingen warm te maken voor de bètavakken in de bovenbouw.

In onderwijsland heerst vooral het beeld van zwoegende leerlingen boven een papier, reproducerend wat ze de avond ervoor hebben gestampt, om het vervolgens de dag erna weer te vergeten. Het in 2023 gestarte John Dewey College (JDC) is een voorbeeld van hoe het ook anders kan; weg van de traditionele, summatieve, manier van toetsen. Directeur en initiator van de school Gert-Jan Kloos vertelt hoe dat tot op heden werkt.

Vanuit hoge verwachtingen werken de examencommissies van de scholen van Lucas Onderwijs samen aan de kwaliteit van schoolexamens. Dat doen ze onder meer via het leernetwerk examencommissies, waar examencommissieleden kennis opdoen en ervaringen uitwisselen. Elselien van Tol, senior beleidsadviseur bij Lucas Onderwijs, ondersteunde de scholen daarbij.

Solide en effectief doet de examencommissie van De Meerwaarde wat ze moet doen: signaleren, evalueren en gevraagd en ongevraagd advies geven aan de schoolleiding. Hoe? De examencommissie vertelt wat hun succesfactoren zijn.

Het Greijdanus - met vestigingen in Zwolle, Hardenberg, Meppel en Enschede - heeft een auctoraat: een plek voor praktijkgericht onderzoek binnen de school. Auctor Hans Vogelzang onderzoekt hoe brede vorming meer ingebed kan worden in het onderwijs. “In het onderwijs zijn we goed in het initiëren van ideeën. Maar wat we lastig vinden is om na te gaan wat het effect van iets is. Een auctoraat kan daaraan bijdragen.”

Op het Stedelijk College miste verbinding. Zowel tussen de docenten en de schoolleiding als tussen de docenten onderling. De schoolleiding pakte daarom enkele jaren geleden de organisatiestructuur aan. Hierin spelen teamcoaches, in plaats van teamleiders, een rol. Een docent, teamcoach en schoolleider vertellen hoe dat bevalt.

Leerlingen betrekken bij schoolontwikkelingen. Hoe doe je dat? Het François Vatel vmbo begon hiermee tijdens de invoering van het flexrooster, en doet het opnieuw bij de herinrichting van het schoolplein. Toch blijkt het een uitdaging om het betrekken van leerlingen structureel bij schoolontwikkelingen in te bedden. Afdelingsleider Erwin van der Meulen vertelt erover.

Het csg Bogerman zag dat leerlingen steeds minder gemotiveerd zijn. Ze wilden daarom inzicht krijgen in waardoor leerlingen gemotiveerd worden én tegelijkertijd handvatten bieden aan docenten. Dit resulteerde in gedegen literatuuronderzoek en interactief praktijkonderzoek met een eindproduct: de Motivatiewaaier.

Een brede school zijn kent een boel uitdagingen. Daar is Judith van Biemen, voorzitter van het College van Bestuur bij Stichting Openbaar Voortgezet Onderwijs Progresso (SOVOP), realistisch in. Het zijn echter de positieve effecten die brede scholen op de samenleving hebben, waardoor het volgens de bestuurder het allemaal waard is. “Onze scholen moeten de grote gelijkmaker zijn.”

Het Berlage Lyceum in Amsterdam heeft sinds 2022 een nieuw vak: sustainability. Hierin gaan leerlingen praktisch aan de slag met duurzaamheidsvraagstukken voor organisaties in de regio. Docent Felix Spee en afdelingsleider Yke Constandse vertellen over de visie en inhoud van sustainability. Ook gaan ze in op de successen en uitdagingen bij het implementeren van een nieuw vak.

Het Pieter Zeeman Lyceum is de enige middelbare school op Schouwen-Duivenland. Met zo’n belangrijke rol op het Zeeuwse eiland willen zij er daarom voor alle leerlingen zijn. De school biedt zodoende alle onderwijsrichtingen aan: van praktijkonderwijs tot en met vwo. Maakt dat het automatisch tot een brede school? “Nee”, zegt afdelingsleider Carin Gabriels resoluut. “Het moet geen papieren tijger zijn om breed te zijn. Je moet het ook echt samen beleven in je school.”

Het Amadeus Lyceum in Utrecht is een school met bijna 2.000 leerlingen en circa 240 medewerkers. Voorheen werd op deze school met een hiërarchische organisatiestructuur gewerkt. Twee jaar geleden begon de school met een Teamgecentreerde Arbeidsorganisatie (TAO). Hiermee kwam de focus op meer verantwoordelijkheid voor de leraren en daarmee op het onderwijs te liggen. Rector Anita Swenneker en leraar Bob Stel vertellen over het implementatieproces.

Het Agnieten College in Zwartsluis is een middelbare school die vmbo en de eerste drie leerjaren van havo en vwo aanbiedt. De school wilde het havo/vwo-onderwijs duidelijker profileren en aantrekkelijker maken, onder andere omdat steeds meer leerlingen in de regio voor andere scholen in de buurt kozen. Daarbij wilde de school aansluiten bij de behoeften die typerend zijn voor havo/vwo leerlingen. Dit werd vanaf 2022/2023 de HV-route met een praktische insteek. Teamleider Bart Broek en docent Amarinske Rusticus vertellen hoe ze tot de HV-route zijn gekomen.

Toen het Zuiderlicht College in 2017 aan de slag ging met maatwerk en een pilotklas startte, werd dit een succes. Na afloop van de pilot lag de uitdaging voor directeur Olga Onrust en teamleider Sharon Boughanem om de geleerde lessen verder uit te rollen. Hier vertellen ze hoe ze maatwerk langzaam maar zeker in het dna van de school hebben weten te verweven.

Op het Bonhoeffer College kwamen ze er tijdens de startanalyse van de ontwikkeling naar een formatieve cultuur achter dat het helemaal geen nieuwe manier van werken was. Ze deden het al grotendeels. Ze waren zich er alleen niet van bewust. Vandaar de tip van kartrekker Moniek Makkink en schoolleider Sjabbo Smedes: “Goed stilstaan bij de beginsituatie, gaf ons een vliegende start voor de rest van de schoolontwikkeling.”

Het Van Maerlantlyceum (VML) startte drie jaar terug met formatief leren. Muziekleraar Anne Swinkels pakte dit groots aan. Sinds maart 2023 ontwerpt zij haar lessen volgens enkele principes van de ‘leeruitkomsten-leren-methode’, waarmee ze als VO-expert bij Fontys Academy of the Arts (FAA) werkt. Het ontwerpen van de lessen maakt onderdeel uit van het onderzoek dat ze sinds 2022 doet. Daarnaast onderzoekt ze in hoeverre VML-leraren inmiddels formatief handelen, en hoe goed de methode die bij FAA wordt gehanteerd toepasbaar is in het vo. Hoe pakt ze haar onderzoek aan?

Drie jaar geleden stond het Keizer Karel College in Amstelveen voor een pittige opgave: er was sprake van een onvoorziene financiële tegenslag, de lessentabel was overvol en de school had een groeiopdracht van de gemeente. Om het financiële gat te dichten en voor leerlingen meer ruimte in het rooster te creëren, werd de lestijd met 15% gereduceerd. De schoolleiding liet de vaksecties bepalen hoe en waar zij die uren konden besparen. Vanaf het begin was de personeelsgeleding van de medezeggenschapsraad bij dat proces betrokken.

Het Tabor College d’Ampte biedt twee technische opleidingen met een doorlopende leerroute naar het mbo. Op het rooster staan minder uren voor biologie en wiskunde, en het vak drama ontbreekt. Zo komt meer onderwijstijd vrij voor de technische vakken en daardoor doen de leerlingen al in het derde jaar eindexamen in het beroepsgerichte vak. Doordat ze in het vierde jaar geen technieklessen meer volgen, ontstaat ruimte om één dag per week naar het mbo te gaan én een dag mbo-stage te lopen.

Op het Coornhert Lyceum zijn alle leraren elke dinsdagmiddag vrijgeroosterd om met onderwijsontwikkeling bezig te zijn. De schoolleiding faciliteert Maaktijd, Inspiratietijd, Reflectietijd en Afstemtijd (MIRA) om de kwaliteit van de lessen te verbeteren en samenwerking te bevorderen.

In leerjaar 1 van het nieuwe Metropolis Lyceum geven leraren in teams vakoverstijgend les en bouwen ze het lesprogramma vanuit de leerdoelen op. Ze geven les in negen blokken van drie uur per week en het tiende blok is vrijgemaakt voor ontwikkeltijd voor de leraren. Dit leidt tot meer efficiëntie in onderwijstijd en laat volgens teamleider Anne de Hoop het onderwijsvlammetje branden.

In schooljaar 24/25 starten de klassen uit leerjaar 1 van het St. Ignatiusgymnasium met formatief werken. Hier gaan twee voorbereidingsjaren en een gedegen plan aan vooraf. Schoolleider Bert Schuller en leraar Andreas Schreuder vertellen over hun aanpak in de werkgroep en waarom ze gebaat zijn met een lange voorbereiding.

Conrector en ​​leraar Frans Katja Abbink en leraar maatschappijleer Mieke Nijbroek van het Vrijzinnig Christelijk Lyceum (VCL) in Den Haag maakten sinds schooljaar 2023/2024 stappen op het gebied van formatief handelen als een ontdekkingstocht naar een onderwijsverbetering. Dat deden ze door op gestructureerde wijze de te nemen stappen in een ontwikkelproces te volgen.

Op het Martinuscollege hebben leraren een Interne Academie opgezet. Hierbij verzorgen leraren scholing voor andere leraren, gebaseerd op onderzoek en literatuur. Een lerende cultuur vóór en dóór leraren dus. Schoolleider Bert Haalboom en docent Cathy Baars vertellen over het ontstaan van de Interne Academie, geleerde lessen en toekomstdromen.

Het Montessori College Arnhem heeft begeleidings- en instructielessen ingevoerd voor de bovenbouw van de havo. Op deze manier is maatwerk mogelijk vanuit de leervraag van leerlingen. Suzanne de Kleyn, afdelingsleider bovenbouw havo, en Rogier Spanjers, docent geschiedenis en maatschappijleer, vertellen over deze schoolontwikkeling.

Op het Openbaar Lyceum de Amersfoortse Berg kunnen leerlingen uit de bovenbouw zich opgeven voor het project ‘Met en voor elkaar’ met daarin verschillende juniorrollen: juniordocenten, juniortutoren, juniormentoren en juniormaatjes. De juniordocenten en -tutoren helpen andere leerlingen met respectievelijk bijles en studievaardigheden.

In september 2022 zijn de eerste leerlingen van de CSG Anna Maria van Schuurman (AMS) in Franeker en de CSG Ulbe van Houten in Sint Annaparochie vanaf het eerste leerjaar met de nieuwe leerroute techniek LTS 2.0 begonnen. Met als doel om leerlingen soepeler te laten doorstromen naar een opleiding en een baan in de techniek, waar veel behoefte aan is.

Op het Spaarne College in Haarlem geven leraren bijspijkerlessen en verrijkingslessen in het reguliere rooster. Ook geven leraren examentraining in de meivakantie.

Op ‘t Hooghe Landt in Amersfoort staat het pedagogisch klimaat centraal. Daarbij zijn welbevinden en veerkracht van leerlingen én alle medewerkers belangrijk. De school heeft daarom verschillende interventies vormgegeven, zoals een aanpassing van het toetsbeleid, het aanbieden van de training ‘Veerkrachtige schoolteams = veerkrachtige leerlingen’ en er is een Back-Up voor leerlingen die dreigen uit te vallen gerealiseerd. De schoolleiding werkt in deze ontwikkeling nauw samen met de ondersteuningscoördinator, Martina Acharrat.

Minder onderwijstijd kan meer ontwikkeltijd voor leraren opleveren. Dat biedt ruimte om samen te werken aan betere onderwijskwaliteit. Maar dat gaat niet vanzelf. Lector Marco Snoek en rector Marcel van Dijk delen hun ervaringen.

De Ring van Putten (school voor mavo, havo, vwo) heeft een transitie doorgemaakt waarbij de zelfstandigheid en eigenaarschap van leerlingen meer wordt gestimuleerd. Zo maken leerlingen zelf keuzes over hun rooster en werken ze met coaches voor persoonlijke begeleiding.

Op Yuverta vmbo en hGL Nijmegen staat het welbevinden van leerlingen en leraren centraal. De onderwijsontwikkeling is een jarenlang proces van onderzoeken, experimenteren, evalueren, bijschaven en doorontwikkelen. Senior schoolleider Fleur Hagenbeek en projectleider Ellie Langenhuizen vertellen op welk punt de school nu is.

Van 9 tot en met 13 oktober 2023 vindt voor de derde keer de Week van de Starter plaats bestemd voor alle starters in het VO in Nederland. Voor alle mensen die een nieuwe rol of volgende carrièrestap in het onderwijs gekozen hebben. Die willen groeien in hun loopbaan en in hun onderwijskundige of leidinggevende vaardigheden. Het vormgeven en begeleiden van het opstarten van de professionele ontwikkeling voor de ander en een zachte landing voor jezelf staat in deze week centraal. De Week van de Starter is gratis toegankelijk (m.u.v. de masterclass op dinsdag 10 oktober). De Week van de Starter wordt georganiseerd door Voortgezet Leren, Begeleiding Startende Leraren en de VO-academie.

Scholengemeenschap Marianum is al een aantal jaren bezig met de ontwikkeling van een formatieve cultuur. Om de leskwaliteit continu te verbeteren, verzamelen ze systematisch en vanuit het perspectief van de leerling, de leraar en een observator, informatie over de lessen. Dat levert waardevolle feedback en verbeterpunten op.

Om de voortgang van leerlingen effectiever in kaart te brengen gaat het Einstein Lyceum in Hoogvliet in schooljaar 2023-2024 aan de slag met een gesprekscyclus voor het mentoraat, coaching van leraren en een -̶ door de leerling zelf in te vullen -̶ portfolio.

Sinds drie jaar krijgt elk personeelslid van de Agora-leerroutes op het Montessori College Nijmegen een opleiding tot didactisch coach waardoor coachend leiderschap zich diep in de school heeft geworteld. Schoolleiders Anne-Marie van de Wiel (MC Agora Nijmegen) en Angelique Noij (Agora 10-18 Groesbeek) leggen uit op welke manier zij werken.

Om je plek te vinden en te functioneren in onze complexe samenleving, is meer nodig dan alleen kennis uit boeken. Op het Vox College is brede vorming een structureel onderdeel van het lesprogramma.

Hoe creëer je een professionele leercultuur op je school? Hoe zorg je ervoor dat niet alleen de leerlingen, maar ook de medewerkers elke dag blijven leren? De Bonifatius Mavo in Emmeloord startte schooljaar 2020-2021 met het werken in leerteams. Locatiedirecteur Mark Brijan: “Het is de beste keuze die we hebben gemaakt.”

Op het Augustinianum in Eindhoven werken ze met een datateam dat gedegen onderzoek doet naar de oorzaak van een dilemma voordat ze actie ondernemen. Met als resultaat: een doeltreffende schoolontwikkeling.

RSG Enkhuizen wil leerlingen méer meegeven dan alleen een diploma. Het opstellen van een nieuw schoolplan (2020-2024) gaf aanleiding om aan de slag te gaan met het thema brede vorming. Maar hoe rol je zo’n thema vervolgens uit in de praktijk? De schoolleiding besloot een transitieteam op te richten, bestaande uit vijf schoolleiders en vijf docenten. Het transitieteam bracht vervolgens succesvol het vak burgerschap tot stand.

Hoe kunnen we leerlingen motiveren meer verantwoordelijkheid te nemen voor hun leerproces? Vanuit deze vraag ontwikkelde De Goudse Waarden de NXT-dag. “De leerlingen leren omgaan met de vrijheid en grijpen hun kans.”

Wat in 2018 begon met een pilot formatief evalueren op het Emelwerda College, groeide uit tot de ontwikkeling van een feedbackcultuur waar formatief handelen in alle klassen centraal staat. Afdelingsleider Marja Dragt blikt terug én vooruit. De school wil nu onderzoeken of en hoe ze de ondersteunende instrumenten RTTI en OMZA in de bovenbouw kan implementeren.

Hoe zorg je ervoor dat het leiderschap gespreid blijft als de school en het lerarenteam groeien? Met achttien nieuwe collega’s zijn ze op ALASCA​​ op zoek naar de juiste aanpak.

Een ingrijpende onderwijsverandering doorvoeren zonder een lang ontwikkeltraject vooraf? Het kan, weet het Rotterdamse Emmauscollege. De school voerde na 6 maanden voorbereiden een compleet nieuw rooster in, ínclusief keuzeuren. Door feedback en goede evaluaties werd de verandering een succes. “Ik zou het achteraf niet anders doen.”

De huiskamer-klas van het Haagse François Vatel vmbo, voor vmbo-basisleerlingen met leerwegondersteunend onderwijs, is een succes. Hoe hebben de leerlingen het ervaren? En hoe gaat de school verder met de ontwikkeling?

Een intensiever mentoraat is één van de resultaten van het nieuwe visitatieproject van onderwijsgroep Fricolore. Hoe pakken ze de visitaties aan en wat is de meerwaarde van visitaties binnen samenwerkingsverbanden? Bestuurder Joost Visser en schoolleider Dirk-Jan Dekker vertellen.

Twee nieuwe onderwijsontwikkelingen binnen één school: het bèta-leerplein is een succes, de invoering van keuzewerktijd niet. Het verschil? Het leerplein is ontwikkeld vanuit een professionele leergemeenschap. Lees waarom deze aanpak het verschil maakt.

Aan de slag met formatief werken? Begin klein, ontwikkel een gezamenlijke taal en neem de tijd om een goede basis te leggen. Dat is wat Corné Dekker en Rob van Tol leerden van de pilot ‘formatief werken’ op Lyceum Oudehoven.

Hoe creëer je een cultuur waarin leraren samen leren en zich verantwoordelijk voelen voor de kwaliteit van het onderwijs? Volgens teamleider Marye Teunis moet je vertrouwen geven, ruimte bieden en blokkades in het denken opheffen om die professionaliseringsslag te maken.

In 2012 kwam de straatcultuur langzaam binnen op het Mundus College in Amsterdam Nieuw-West. Leraren verloren grip op hun leerlingen. Nu, elf jaar later, is het tij gekeerd. Iedereen is trots op de school. Maar het heeft wel onderhoud nodig. Teamleider Lisette Buiting, ad interim schoolleider Erwin Heldoorn en leraar Maxe de Rijk vertellen erover.

Het Zwin College in Oostburg bundelt de krachten met alle basisscholen in West-Zeeuws-Vlaanderen. Wat begon met gastlessen voor achtstegroepers, krijgt een vervolg in een structurele samenwerking om po en vo beter op elkaar te laten aansluiten.