*

In deze aflevering zie en hoor je prof. dr. Louise Elffers, voorzitter van de Onderwijsraad. Zij gaat in op de kansen(on)gelijkheid in het Nederlandse onderwijs: hoe is het systeem van vroege selectie ontstaan, welke kritiek speelt er, en wat is er nodig om tot verandering te komen?

In Heerenveen werd in oktober 2023 feestelijk een nieuwe school geopend: KiiM. Een school voor jongeren van 10 tot 18 jaar. De school werkt met heterogene groepen waarin alle onderwijsrichtingen en -jaren samenkomen. Uiteindelijk kiezen leerlingen rond hun 14e voor een onderwijsrichting. Moniek Bergsma, directeur van KiiM, vertelt over hun onderwijsconcept, hoe later selecteren werkt en hoe dit bijdraagt aan het vergroten van kansengelijkheid.

“Bepaald is dat leerlingen op hun twaalfde naar het voortgezet onderwijs gaan, maar er zijn best veel kinderen die nog wat langer moeten groeien voordat ze hier klaar voor zijn. Voor dit soort leerlingen hebben wij een brugjaar gecreëerd, een extra jaar voordat ze naar het vo overstappen.” Aan het woord is Bibian Gilissen, teamleider van dit zogenoemde ‘brugjaar Jan Lighart’ op het St-Gregorius College in Utrecht. De school voerde het brugjaar in 2021 in, vanuit de overtuiging dat dit extra jaar – en de uitstel van selectie die het biedt – veel kan betekenen voor bepaalde groepen leerlingen. “Als ze niet eerst bij ons zouden komen, zouden veel van hen niet soepel doorstromen, op een niet passende plek in het vo terechtkomen of zelfs uitvallen.”

“Mavo, havo, vwo, dat zijn niet meer dan woorden voor leerlingen in groep 8. Het leeft nog niet, ze hebben er nog niet echt een idee bij wat het inhoudt.” Aldus Ronald Smidts, onderwijsdirecteur van het Liemers College (locatie Didam). Deze school kent daarom op de locatie in Didam een tweejarige heterogene brugklas mavo, havo, vwo. “Het belangrijkste voor ons is dat leerlingen in deze twee jaar kunnen uitproberen, ontdekken, beleven, voordat een keuze in onderwijsrichting wordt gemaakt. Alleen door zelf te ervaren, kan je erachter komen wat bij je past, zo is onze overtuiging. Dit maakt een wereld van verschil.”

“We zeggen vaak: tussen de 10 en 14 jaar valt er nog een wereld te vinden en te winnen voor veel leerlingen. Met SOOOOL 10-14 willen we hen een brede blik meegeven op wat er allemaal bestaat en kan – qua vakken, richtingen, beroepen – en hen extra ruimte en tijd bieden om hierbinnen zelf op ontdekkingsreis te gaan. Ook is er extra tijd en aandacht voor hun persoonlijke en sociale ontwikkeling. Pas als duidelijk is wat past en als ze er klaar voor zijn, volgt dan de overstap naar het vo.” Aldus Dorien Stals, teamleider van dit onderwijsconcept, een samenwerking tussen de vo-scholen Yuverta en het Dendron College – beiden in Horst – en de Dynamiek Scholengroep (po) in Horst aan de Maas en Venray.

De afgelopen week verschenen er in het dagblad Trouw drie interessante artikelen over de waarde van brede scholengemeenschappen. Dit naar aanleiding van recent onderzoek door SEOR en Oberon. Het onderzoek toont aan dat het huisvesten van meerdere onderwijsrichtingen in één gebouw de segregatie stevig kan verminderen. Bovendien draagt het bij aan kansengelijkheid omdat het voor leerlingen veel gemakkelijker is om van onderwijsrichting te veranderen. In een tijd waarin we ons zorgen maken over de toenemende segregatie en polarisering zou juist de school de plek kunnen zijn waar je niet in je eigen bubbel zit. De in Trouw geciteerde theoloog Erik Borgman noemt het “de school als bouwplaats voor een inclusieve samenleving”.

Het belang van heterogene brugklassen? Marinus Giesing, directeur van @Forum in Leeuwarden, is stellig: “De groei van leerlingen, in brede zin, staat voor ons voorop. Dat vraagt iets van hoe je het onderwijs inricht. Bij ons vertaalde dit zich onder andere uit in het invoeren van heterogene tweejarige brugklassen (mavo-havo en havo-vwo). Leerlingen komen hier met verschillende onderwijsrichtingen en een meer diverse groep klasgenoten in aanraking; we zien dat dit een impuls geeft aan hun motivatie en brede ontwikkeling. En dit helpt hen ook, en geeft hen langer de tijd, om te ontdekken wie ze zijn, waar hun talenten en ambities liggen en welke onderwijsrichting hier het beste bij past.”

Hoe kan je als school concreet werk maken van later selecteren, en hoe draagt dit bij aan kansengelijkheid? In deze brochure vinden schoolleiders en -bestuurders achtergrondinformatie en tips. Ook delen vijf scholen hoe en waarom zij aan de slag zijn gegaan met later selecteren.

Op het Openbaar Lyceum de Amersfoortse Berg kunnen leerlingen uit de bovenbouw zich opgeven voor het project ‘Met en voor elkaar’ met daarin verschillende juniorrollen: juniordocenten, juniortutoren, juniormentoren en juniormaatjes. De juniordocenten en -tutoren helpen andere leerlingen met respectievelijk bijles en studievaardigheden.

Op het Spaarne College in Haarlem geven leraren bijspijkerlessen en verrijkingslessen in het reguliere rooster. Ook geven leraren examentraining in de meivakantie.

Hoe kunnen we armoede signaleren, hoe kunnen we leerlingen en hun ouders die hiermee te maken hebben ondersteunen, wat kan en moet de rol van de school hierbij zijn? Met de toenemende armoedeproblematiek in onze samenleving hebben alle scholen in Nederland – in meer of mindere mate – momenteel met dit soort vraagstukken te maken. In de zoektocht naar antwoorden en goed beleid op dit vlak, kan het waardevol zijn om binnen de sector tips en goede aanpakken uit te wisselen en zo samen het wiel uit te vinden. En dat is precies wat ruim 70 onderwijsprofessionals deden tijdens het webinar ‘Scholen en armoede’ van de VO-raad, op 17 november jl. Een aantal veelgenoemde tips uit dit webinar willen we via onze website breder delen.

De Onderwijsraad ziet dat ons onderwijs onder druk staat. Dalende leerlingenprestaties, groeiende lerarentekorten en toenemende kansenongelijkheid vragen nú onze aandacht, zegt Edith Hooge, voorzitter van de Onderwijsraad. De data van de nieuwste Sectorrapportage weerspiegelen deze zorgwekkende ontwikkelingen. De Onderwijsraad bracht over deze belangrijke thema's de afgelopen maanden meerdere adviezen uit.

In de Sectorrapportage is dit jaar een apart hoofdstuk gewijd aan kansengelijkheid. Daarin zijn uitstel van selectie en onderadvisering belangrijke thema’s. Mariëtte Hamer houdt zich in haar loopbaan in verschillende rollen bezig met kansengelijkheid. De Sociaal-Economische Raad (SER) bracht in 2021 onder voorzitterschap van Hamer het advies ‘Gelijke kansen in het onderwijs. Structureel investeren in kansengelijkheid voor iedereen’ uit. Hamer is lid van de Maatschappelijke Adviesraad van de PO-Raad en voorzitter van het algemeen bestuur van Stichting BOOR in Rotterdam, dat 75 scholen onder haar hoede heeft.

Afgelopen week was ik een paar dagen in Finland met minister Wiersma en een divers gezelschap uit funderend onderwijsland. Er gaan naar mijn weten al jaren allerlei onderwijsgroepen naar Finland om te leren van het Finse succes. De Finnen scoren traditioneel hoog in de PISA-scores, kennen geen Onderwijsinspectie en er werken in het hele funderend onderwijs alleen masteropgeleide docenten, die maatschappelijk hoog in aanzien staan. En last but not least: alle leerlingen zitten ongeacht hun achtergrond of ‘special needs’ in dezelfde klassen. Jaloersmakend natuurlijk.

Open Schoolgemeenschap Bijlmer (OSB) startte ruim twee jaar geleden in samenwerking met stichting Humanitas met een financieel loket, waar leerlingen en hun ouders terechtkunnen voor financiële informatie en advies. Een initiatief dat met de toenemende armoedeproblematiek, maar ook daarvoor al, van grote meerwaarde blijkt. “Het biedt op een laagdrempelige manier steun aan ouders en leerlingen in (dreigende) armoede,” aldus Maryse Knook, directeur-bestuurder van de school. “Maar ook voor andere leerlingen is het belangrijk; in de nabije toekomst komt er financieel heel veel op hen af. Elke school heeft er absoluut een rol in om hen hier goed op voor te bereiden.”

“Kabinet wil uitstel schoolkeuze” kopte het Algemeen Dagblad afgelopen maandag. Als aftrap van het nieuwe schooljaar gaf minister Wiersma een interview aan de krant over het thema kansengelijkheid. De media pakten vervolgens goed uit. “Minister wil keuze voor vmbo, havo of vwo veranderen” was de headline van BNR Nieuwsradio. RTL maakte ervan dat volgens de minister de keuze voor het onderwijsniveau later moet gaan plaatsvinden. Een ferme aftrap dus.